stitchî
Cogne prumrece (dirî voyale) |
Dispotchaedje (dirî cossoune) |
Divanceye voyale (dirî cossoune) |
---|---|---|
stitchî | sititchî | estitchî |
Etimolodjeye
candjîTayon-bodje vî francike « stikkan » (piker, sonner to picant on coutea dins l’ voenne), çou ki dene on mot avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes, racuzinåve avou l’ neyerlandès « steken » et l’ almand « stecken » ; mot cité dins l’ FEW 17 232.
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /sti.ˈt͡ʃiː/ /stiː.ˈt͡ʃi/ /stœ.ˈt͡ʃi/ /sti.ˈkiː/ /sti.ˈke/ /sti.ˈkɛ/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /sti.ˈt͡ʃiː/
- Ricepeures : sti·tchî
Viebe
candjîDjin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | stitche |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | stitchîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | stitchans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | stitchnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | stitchrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | stitchive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | stitche |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | stitchî |
Ôtes codjowaedjes | come waitî |
stitchî (å prono : si stitchî)
- (viebe å coplemint) fé moussî (ene pitite sacwè ki mousse åjheymint).
- I lyi a stitchî des sôs didins l’ potche — Motî Haust-Goffinet d' après l' Tchestea (fråze rifondowe).
- Il estitche si doet dvins s’ nez — Motî del Lovire (fråze rifondowe).
- Po djouwer a fé des pupes, vudî on såvadje maron k' on a scopurné li dzeu, fé on ptit trô dins onk des costés po-z î stitchî ene coxhete di sayou k' on-z a dvudî po-z è fé on touwea d’ pupe — Motî Léonard, p. 427 (fråze rifondowe).
- On boket d’ linwe sôrtixheut d’ inte ses lepes cwand i stitchive el fi dins l’ trô d’ l’ aweye ; minme k’ i bleféve — José Schoovaerts (fråze rifondowe).
- Il est evoye e stitchant l’ clé padzo l’ ouxh.
- Si l’ feme å havet vénreut et vos assaetchî e l’ aiwe et vos stitchî dins s’ grand saetch ? — Émile Gilliard (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) fé djonde.
- N’zavin bin peu, n’zastinne todi dins l’trance
Qui n’vo stikinche didin leux battaillons
— Augustin Vermer.
- N’zavin bin peu, n’zastinne todi dins l’trance
- (viebe å coplemint) fé moussî (ene idêye) el tiesse.
- Vos dirîz k’ ene sacwè d’ dåné,
Lyi stitche les pus noerès pinsêyes— Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.39, “Qui fait mâ trouve mâ” (fråze rifondowe). - On nos a stitchî eto: « Eben Emael imprenable, Nous vaincrons parce que nous sommes les plus forts », mins ci n’ esteut k’ on sondje a costé des rotindjes do ptit moustatchou — Willy Bal (fråze rifondowe).
- Vos dirîz k’ ene sacwè d’ dåné,
- (viebe å coplemint) touwer avou on pondant coutea.
- I gueuyive come on pourcea k’ on stitche — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) taper (on côp d’ pougn, ene bafe).
- Ti n’ aveus k’ a lyi stitchî ene bafe e s’ gueuye.
- Li hagnante bijhe, divins totes les coines,
Baligandant, vneut stitchî
Des meye pondeures di ses alinnes
Tot çou ki n’ si poleut catchî— Martin Lejeune, "L’iviêr èt l’amour" (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) stinde, håyner.
- Mi cour tribole ; tot li nateure,
Stitchant ôrs et pieles a s' cinteure,
Håyneye ses tåvleas les pus flotchtants— Martin Lejeune, "Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune" p. 118, "Lu mèyeû båhe". - Padzeu l’ noere cresse d’ on bwès d’ sapéns clair el loumire
Ki l’ solo spåde come del poûssire
D’ ôr et d’ crustal,
On plope sititche bén hôt si cnoye
Di foyes. — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Li plope », 1923, p.33 (fråze rifondowe).
- Mi cour tribole ; tot li nateure,
- (viebe å coplemint) raconter (ene minte, ene fåve).
- End a-t i stitchî, des mintes !
- Il a volou m’ è stitchî, mins ça n’ a nén prins — Motî del Lovire (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) vinde (ene måle martchandijhe) a ene sakî tot l’ trompant.
- I m’ a stitchî ces paraplus la, et k’ i s’ rtoûnnut come rén.
- (v. sins coplemint) moussî.
- Djan Bury s’ a-t i doté on moumint ki pus d’ cint-z ans pus tård, on djåzreut co del pitite idêye ki lyi a stitchî el tiesse ci djoû la ?
- (v. sins coplemint) vini foû.
- Vosse drap d’ nez stitche foû d’ vosse taxhe — Motî Toussaint (fråze rifondowe).
- Gn aveut todi ene bizete ki stitchive foû d’ ses tchveas.
- Tot l’ monde vout vey
Li ptit dint, blanc come do laecea,
Ki stitche come ene pitite tchiveye
Foû del grosse djoixhe di nosse gurzea— Martin Lejeune, “ Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune” p.140, « Li prumî dint » (fråze rifondowe). - Les pés plins d’ laecea fjhént stitchî leus tetes,
Et les roedès cawes, po n’ nén piede li pleu,
Flaxhént leus flantchi, tchessant les moxhetes,
Ki l’ ombion del shijhe aveut fwait tni coe— Louis Lagauche, « Li p’tit hièrdî », Tchant I, Hanèsse èt Magrite (fråze rifondowe).
- (v. sins coplemint) taper des pikes so les djins.
- Il inme co assez bén do stitchî.
- Pôk a pô, l' pîket s' ravigote ;
Adon, come s' i voleut lûter,
I va, vént, stitche, crole ou tricote. — Martin Lejeune, “ Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune” p.143, « Dâr iviêr po lès p’tits pîkèts » (fråze rifondowe).
- ((v. sins djin)) ariver tot d’ on côp, tot cåzant d’ ene idêye.
- I m’ a stitchî ene idêye el tiesse — Motî Toussaint (fråze rifondowe).
- I djåze come i lyi stitche el tiesse — Motî Toussaint (fråze rifondowe).
- (v. sins djin) prinde li zine (a ene sakî, ene biesse) di.
- « Lu Vî Sprâwe », c’ est ene gazete di Måmdey ki rexhe cwand ça lyi stitche ; li vî sprewe xhufele cwand lyi stitche.
- Cwand ça mi stitche, dji n’ mi såreu rastini — Motî del Lovire (fråze rifondowe).
Ratourneures
candjî- stitchî les djeus : (mot d’ cwårdjeu) maxhî les cwåtes tot poûssant les diferins plis onk dins l’ ôte.
- stitchî s’ nez
- ses oxheas stitchnut s’ pea : il est foirt maigue.
- stitchî l’ éndjole dins l’ agayon : (po rire) fé l’ amour.
- è stitchî (a kéconk) : lyi conter des mintes, lyi raconter des fåves.
- si stitchî el påter mågré Diu
- stitchî l' mwin: tinde li mwin, aidî
- Stitchîz m' vosse mwin po m' råyî foû d' totes mes poennes et tracas — Jean Bosly, L’ îmitåcion d’ Jèzus-Cris (ratourné di J. Bosly) (fråze rifondowe).
Parintaedje
candjî- stitche, stitchaedje, stitcheu
- stitchete, stitcha, stitcheure, stitchon, stitchot, stitchoe, stitchea, stitchåjhe
- måstitchî
- ristitchî, ristitchete
- astitchî
- stitchner, stichna
(minme sourdant etimolodjike)
Sinonimeye
candjî- (fé moussî ene fene sacwè): herer, fôrer, bouter
- (fé moussî ene grosse sacwè): tchôkî, bôrer, cougnî
- (diner on côp): fote, taper
- (touwer avou on pondant coutea): axhorer, sgozyî
- (vini foû): stritchî, bizer, briker
- (v.s.dj., prinde li zine) toker, prinde
Ortografeyes
candjîRatournaedjes
candjîfé moussî ene fene sacwè
fé moussî (ene idêye) el tiesse
v.sins djin, prinde li zine
stitchî l' mwin
- Francès : tendre la main (fr)
Pårticipe erirece
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | stitchî | stitchîs |
femrin | stitcheye | stitcheyes |
stitchî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "stitchî".
- I lyi a stitchî des sôs didins l’ potche. — Motî Haust-Goffinet d' après l' Tchestea (fråze rifondowe).
- End a-t i stitchî, des mintes !
- On nos a stitchî eto: « "Eben Emael imprenable", "Nous vaincrons parce que nous sommes les plus forts" », mins ci n’ esteut k’ on sondje a costé des rotindjes do ptit moustatchou. — Willy Bal (fråze rifondowe).
- Djan Bury s’ a-t i doté on moumint ki pus d’ cint-z ans pus tård, on djåzreut co del pitite idêye ki lyi a stitchî el tiesse ci djoû la ?
- I m’ a stitchî ces parapluves la, et k’ i s’ rtoûnnut come rén.
- I s’ a stitchî dlé l’ måjhon. — Motî Haust-Goffinet d' après l' Tchestea (fråze rifondowe).
Addjectif
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | stitchî | stitchîs |
femrin padrî | stitcheye | stitcheyes |
femrin padvant | stitcheye | stitcheyès |
stitchî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)
- metou la k’ i n’ fåt nén.
- Il est todi stitchî e s’ måjhon