moussî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje vî francike * « mukjan » (catchî, si catchî), ou tayon-bodje gayel * « mukyare » (catchî), avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes ; adon, c’ est l’ minme etimolodjeye ki « muchî » et « muchyî » ; li mot est racuzinåve avou l’ vî lingaedje d’ oyi « muchier » k’ egzistêye co ouy dins sacwans accints do walon (payis d’ Libin) ey eto e guernuziès ; li walon « moussî » vént do sinse « si catchî » (ådvins d’ ene plaece, dins des grands abiymints) ; mot cité dins l’ FEW 6/3 193b.

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /mu.ˈsiː/ /mu.ˈsi/ /mu.ˈsɛ/ /mu.ˈse/ /my.ˈʃiː/ /my.ˈʃi/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /mu.ˈsiː/ ^{aschoûtez lu}
Ricepeures : mous·sî

Viebe

moussî (v. sins coplemint) (2^inme troke) (codjowaedje)

intrer.
- Gustene waite åtoû d’ leye s’ i gn a nolu sol voye èt s’ mousse vitmint e tchapåd d’ mon l’ Frere — Joseph Calozet.
- Moussans asteure e cisse bagnole, wice k' on dene èn assôt d' tchant — Dieudonné Salme (fråze rifondowe).
- Po çou k’ est d’ Sayul, i s’ dismantchive so l’ Eglijhe, et moussive ezès måjhons, po-z î traker les omes et les femes et les taper el prijhon — Jean-Marie Lecomte, L’ Oûve dès-Apôtes (ratournaedje).
- Po çou k' est d' Sayul, i s' dismantchive so l' Eglijhe, et moussive ezès måjhons, po-z î traker les omes et les femes et les taper el prijhon — Jean-Marie Lecomte, ratournant l' Ouve des Apoisses (fråze rifondowe).
- I veyént seulmint ene craeye. C’ est dvins cisse craeye k’ i sayît d’ fé moussî leu batea — Jean-Marie Lecomte, L’ Oûve dès-Apôtes (ratournaedje).
- Ti moussives tes deus mwins e taes po sinte s’ i n’ tchåféve nén ; oubén, i t’ fårè radmint apicî l’ schoupåd — Auguste Laloux, Mi ptit viyaedje des ans å long.
intrer sins fé do brut.
- I mousse tocosté.
- Et, cwand l' esté lyi rind li spexheur di ses foyes,
  On croet, tot moussant dzo, k' on-z inteure a l' eglijhe
  Enairant dzeu nosse tiesse ses hardeyès vôsseures — Henri Simon (fråze rifondowe).
- I m' shonne co minme ôre li tchanson
  Di noste aiwe tot moussant dzo l' glaece,
  La k' des patineus s' balancént— Joseph Vrindts, "Vîx Lîge" (1901) p. 4, "Sov’nance d’Hiviér", (fråze rifondowe).
mete des abiymints a (ene djin, ene biesse di cpagneye).
- Il est tins d’ moussî l’ gamene — Motî d’ Bastogne.
- Ses rdjets moussént d' årdjint les cascagnîs del voye— Joseph Mignolet, "Fleûrs di prétins", p.23 (1929), "Vèsprêye" (1915) (fråze rifondowe).
- I moussèt minme leus ptits tchéns.
(viebe å prono) : Loukîz a : « si moussî ».

Parintaedje

(sinse d’ intrer)

(sinse di s’ abiyî)

mousmint, mousseure, moussaedje, mousseu, moussåve
dismoussî, dismoussaedje

(minme sourdant etimolodjike)

muchî, muchyî, muchete
ermuchî

Mots d’ aplacaedje

Sinonimeye

(intrer) : amoussî
(mete des abiymints a) : abiyî

Contråve

(intrer) : moussî foû, rexhe, vudî, sôrti
(mete des abiymints a) : dismoussî

Sipårdaedje do mot

w. do Levant, Basse Årdene

Ortografeyes

(moussî & si moussî)

Divant 1900 :

moussi : E212 ^(lére)
moussî : E89 ^(lére), E177, E184
moucî : E203 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

= ? (moussè) : (su) S38
moussi : C8, S0, S117
moucî : E1
moussè : S27, S117
mussè : S105
moussî : E1, S44, S109, S117
mousser : S117

E rfondou walon :

moussî : R10 ^(lére), R13

Li mot n’ est nén dins : O0, O4, FO4

Ratournaedjes

intrer Loukîz a : intrer

Almand : eindringen ^(de)
Francès : entrer ^(fr), pénétrer ^(fr)

intrer sins fé do brut

Almand : hineinschlüpfen ^(de)
Francès : s’introduire ^(fr), se glisser ^(fr)

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	moussî	moussîs
femrin	mousseye	mousseyes

moussî omrin

Pårticipe erirece omrin do viebe "moussî".
intré.
- Cisse cadje la, c’ est ene gayole avou des grands pilés d’ bwès di ttaleure deus metes di hôt, avou ene sitroete intrêye ey èn ouxh ki s’ riclape cwand i gn a on singlé di moussî ddins — Lucyin Mahin, Ène bauke su lès bwès d’ l’ Ârdene, p. 229.
k’ on lyi a metou des abiymints.
- Elle est bén mousseye, avou ç’ cote la — Motî d’ Bastogne.
- I nos fala doirmi tot moussîs — Motî d’ Bastogne.
- I n’ poleut nén comprinde,
  Li manovrî d’ set ans, douvént k’ les ôtes cårpeas
  Djouwént so les pavêyes, moussîs come des ptits princes,
  K’ il avént l’ droet do rire, fé zûner leu lokince. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.46, “Agnuss” (fråze rifondowe).
- L' etrindjir k' atome
  D' esse trop bén moussî,
  I fåt ki l' pôve ome
  Soexhe tot discandjî — Louis Lagauche, "L' inmant", Les Djîles, (1947), p. 127 (fråze rifondowe).

Ratourneures

moussî al chijh cwate deus, moussî al hasse di pike

Mots d’ aplacaedje

blanc-moussî

Mots vijhéns

(avou des abiymints må arindjîs) : (må, droldimint) ecayté, eheucté, agadlé

Ratournaedjes

intré

Francès : entré ^(fr), pénétré ^(fr)

k’ on lyi a metou des abiymints

Francès : habillé ^(fr)