Prononçaedje

candjî

Etimolodjeye 1

candjî

Tayon-bodje latén « computare » (conter, fé des carculs, pu dire des mots onk après l' ôte) çou ki dene on mot avou l’ cawete di codjowaedje « -er » des viebes.

Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) conte
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) contez
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) contans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) contnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) contrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) contéve
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) conte
pårt. erirece (dj’ a, vos av) conté
Ôtes codjowaedjes sipepieus tåvlea

conter

  1. (viebe å coplemint) dire (ene istwere).
    • Dji vos va conter li fåve do Mitan d' Cok.
    • Li cisse ki dj' a conté, c' est leye-minme,
      Ley k' a metou m' cour so on lamea. Martin Lejeune, "Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune" p. 107, "Leûs manigances" (fråze rifondowe).
    • Portant, tchaeke feye ki dj' rintere di l' ovraedje,
      Vos dressîz l' tåve tot m' contant kéke messaedje,
      Ou c' e-st ene crake ki vos leyîz schiper,
      Tot m' riloucant po vey si dj' soreye. Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Bon cour ni pout minti", p.73 (fråze rifondowe).
    • Schoûtez l’ istwere da Wiyême li crustin,
      L’ ome da Mareye-Djôzef, li fene fleur des dôrlinnes
      Ki contéve a tos ses djins
      Ses mehins
      Les set djoûs del samwinne. Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Wiyême li crustin », 1922, p.105-106 (fråze rifondowe).
  2. (viebe å coplemint) dire (ene minte, ene blagreye).
    • I m' a conté ene coye.
    • Dji conte ene blague, et vla l' roubiesse,
      Kel dit a s' feme ! « Madame, dj' ô bén,
      Ki vs avoz on gros clå sol f... djambe ». Jean Bury, Joyeux rèspleus (1899), "Bin v’la st-on râre èdon surmint" (fråze rifondowe).
  3. pinser k' ene sacwè va ariver.
    • Dji contéve k' il alént ariver dvant l' eure.
    • RIDANT. – C’ est k’ dj’ a come idêye d’ end aler foû d’ mon Renson.
      KINÅVE. – Foû d’ mon Renson ? Et mi ki vs contéve si bén la ! Henri Simon, « Janète » 1911, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.126 (fråze rifondowe).
    • Mins, dji contéve k’ ele esteut-st adlé s’ sour po ût djoûs, mi. Paul-Henri Thomsin, ratourtnant Tchantchès, c'èst po rîre, 2023, p.24 (fråze rifondowe).
  4. (v. sins coplemint) esse important.
    • Li cour ni conte pus puski vs l' avoz metou e vosse cofe-fôrt.Joseph Mignolet, "Li vôye qui monte" (1933), p.42 (fråze rifondowe).
    • Çou ki conte, c' est ki l' contesse soexhe arivêye sins nou måleur, citweyin Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 28 (fråze rifondowe).
  5. (v. sins coplemint) pinser.
    • Il a conté sins s' mwaisse, l' ome, ki, tot passant dlé,
      A veyou d' on côp d' ouy çou ki valeut di çansHenri Simon, "Li moirt di l' åbe" (fråze rifondowe).
    • A, c' est twè ? Dji contéve ki c' esteut t' copleuPaul-Henri Thomsin, ratournant Maigret èt l’danseûse d’å Gai-Moulin, 1994, p. 12 (fråze rifondowe).
  6. (v. sins coplemint) aveur idêye do fé ene sacwè a l' avni.
    • Oh ! Dj' inméve d' î viker, dji contéve î mori !
      Djeriant d' aveur so m' fosse ene pougnêye di fetchires
      Bén puvite k' ene corone di rôzes ou di feu d' li ! Louis Lagauche, "L' inmant", (1947), Li ponne dè gård di bwès, p. 147 (fråze rifondowe).
  7. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « so »).
    1. poleur aveur fiyate dins ene sakî.
      • Mins sol parole des omes, veyoz vs, dji conte si pô
        Qui dji n' croerè k' c' est vraiy, ki cwand dj' terrè l' magzôAndré Delchef, Bultén del Societé d' Lidje, Bulletin de 1858, «Li galant de l'siervante», p.5 (fråze rifondowe).
      • Li docteur m' a prometou k' i pasreut l' al-nute, moncheu … vos poloz conter sor mi …Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 29 (fråze rifondowe).
    2. esperer ene sacwè.
      • I sondjént :
        Ki s' pôve efant la,
        A cåze di çoula,
        Ni pôreut-st aveur
        Çou k' ele contéve dissus ! Jean Bury, Joyeux rèspleus (1899), "Li songe d’à Rôse" (fråze rifondowe).
      • Mins tot rawårdant les bårbeas,
        On roveye sovint l’ eure ki passe,
        Et cila k’ tot timpe å matén,
        Contéve dedja so ene fricassêye,
        Rivna sol tård di cisse djournêye,
        Måva d’ aveur pierdou s’ tinsJoseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.9, “Ine Mâle Journêye” (fråze rifondowe).
  8. (viebe å prono) :  Loukîz a : « si conter ».

Ratourneures

candjî
  1. conter colibete
  2. conter po rén

Parintaedje

candjî

Sinonimeye

candjî

Ortografeyes

candjî
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

candjî
dire ene plaijhante istwere
dire ene minte
pinser k' ene sacwè va ariver  Loukîz a : croere
esse important
conter so

Etimolodjeye 2

candjî

Tayon-bodje latén « computare » (minme sinse), çou ki dene on mot avou l’ cawete di codjowaedje « -er » des viebes.

Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) conte
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) contez
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) contans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) contnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) contrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) contéve
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) conte
pårt. erirece (dj’ a, vos av) conté
Ôtes codjowaedjes sipepieus tåvlea

conter (viebe å coplemint)

  1. mete des nombes onk avou l' ôte, et vey çou k' ça dene.
    • Après l' shijhe, l' adawiante espiegue,
      Conte les victimes di s' cour friponMartin Lejeune, "Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune" p. 107, "Leûs manigances" (fråze rifondowe).
    On dit eto : carculer.
    F. "compte".
  2. aveur divins lu-minme.
    • Come vos ndè poloz djudjî, li Societé Walone, contéve totès djins d' cwè. Joseph Mignolet, "Li walon å payîs di Lîdje" (1938), p.48 (fråze rifondowe).

Ratourneures

candjî
  1. sins conter.
    • Tos les ritches, po-z aveur ene boune plaece,
      Sins conter semént leus ritchesses,
      Et po les pôves avént d' l' agrès. Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Les roies", p.10 (fråze rifondowe).
  2. tot conté tot rabatou : après aveur tot metou eshonne, et rsaetchî les rabats. On dit eto : al fén des féns, tot bén pezé. F. "en dernière analyse".
  3. ni contans måy ki sor nos

Parintaedje

candjî

(minme sourdant etimolodjike)

Ortografeyes

candjî
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

candjî
fé des carculaedjes
aveur divins lu-minme

conter (viebe å coplemint)

  1. dire (ene plaijhante istwere) conter (mot scrît e francès come e walon, mins k' a des sinses diferins)