tchôkî
Walon (Rifondou) candjî
Etimolodjeye candjî
S’ i gn åreut ene sakî ki sepreut cwè åd fwait di l’ etimolodjeye di « tchôkî », el pout stitchî vaici.
Prononçaedje candjî
- AFE :
- diferins prononçaedjes : /t͡ʃõ.ˈkiː/ /t͡ʃoː.ˈkiː/ /t͡ʃyː.ˈkiː/ /t͡ʃɔ̃.ˈkiː/ /t͡ʃɔ̃.ˈki/ /t͡ʃɔ̃.ˈke/ /t͡ʃɔ̃.ˈkɛ/ (betchfessî ô)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /t͡ʃõ.ˈkiː/
- Ricepeures : tchô·kî
Viebe candjî
Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | tchôke |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | tchôkîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | tchôcans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | tchôcnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | tchôcrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | tchôkive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | tchôke |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | tchôkî |
Ôtes codjowaedjes | come loukî |
tchôkî
- (viebe å coplemint) fé moussî (ene grosse sacwè dins on trô).
- Tchôke li broke e trô divant del tchessî a côps d' ma.
- Tchôkîz on bwès dins l' feu !
- (viebe å coplemint) fé bodjî.
- Tchôke ça pus lon !
- Li hertcheu tchôke si berlinne divant lu. — Motî Haust (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) dimander cint côps li minme sacwè a (ene sakî).
- I m' a co vnou tchôkî po k' dji lyi dene di l' ovraedje. — Motî do Coûtchant walon (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) bôrer (rimpli astok).
- Vola vosse banse plinne et tchôkeye.
- herer, mete.
- Dji tchôke tot çoula dzo m' bresse,
Tot d' on côp, vla k' on m' mostere
Kimint k' on faleut aspoyî
Po schover dins les creveures
Et n' nén leyî do broûlî
— Li camrade dè l'joie, Chanchet Barillié, 1852 (fråze rifondowe). - Monmon, li, ni saureut dîre come èlle èst faîte, si-t-Agnès. En rotant èchone, èle tchôke si mwin o l' sène,… come il-ont dromedinè zias deûs, raupin èt maraye, en 'nn'alant è scole — Auguste Laloux, Li ptit Bert.
- Dji tchôke tot çoula dzo m' bresse,
- (viebe å coplemint) siervi (ene poye, ene frumele d' oujhea), tot djåzant d' on cok, d' on måye di moxhon.
- Si vos vloz mete vos oûs a-z acover, i vs fåt èn ôte cok po tchôkî vos poyes.
- (viebe å coplemint) emacraler.
- L' efant ki vént å monde inte onze eures et meynute serè tchôkî. — Motî do Coûtchant walon (fråze rifondowe).
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « so ») bouter, poûssî foirt (so ene sacwè).
- Il esteut tins d' tchôkî so l' ovraedje.
- I n' fåt nén låtchî, c' est a tchôkî dsu a moirt !
- (v. sins coplemint) (mot d’ houyeu) vini foû, tot djåzant d' on meur di taeye di houyire, avou risse di ralaedje-plin.
- Les måjhires tchôkèt.
- Li taeye tchôke.
- (viebe å prono) : Loukîz a : « si tchôkî ».
- (v. sins djin) (mot d’ houyeu) risker d' aveur on ralaedje-plin.
- I tchôke el taeye: i fåt lever l' daxhe.
Ratourneures candjî
- fé moussî :
- tchôkî el tiesse : fé acroere.
- fé bodjî :
- bouter so :
- tchôkî al rowe : bouter al tcherete (aidî reyussi ene sacwè).
- moussî :
- si tchôkî el påter mågré l' Bon Diu : moussî di tote foice dins on raploû, dins ene fiesse wice k' on n' vos vout nén.
Parintaedje candjî
- tchôke
- tchôca
- tchôcaedje, tchôcmint, tchôcåjhe
- tchôkeu, tchôkeuse, tchôcresse
- tchôkeure
- ritchôkî
- fortchôkî
- kitchôkî
Mots d’ aplacaedje candjî
Sinonimeye candjî
- (fé moussî sacwè) fôrer, herer, tchiker, stitchî.
- (fé bodjî) tchôkî evoye, bouter, poûssî, bôrer.
- (v.s.c., travayî foirt) : ovrer, bouter, bôrer
Ortografeyes candjî
E rfondou walon :
Ratournaedjes candjî
fé moussî
fé bodjî
dimander cint côps li minme sacwè a (ene sakî)
- Francès : importuner (fr), harceler (fr), solliciter (fr)
emacraler Loukîz a : emacraler
v.s.c., ± bouter Loukîz a : ovrer
Pårticipe erirece candjî
tchôkî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "tchôkî", ki pout esse eployî come addjectif et come sustantif.
- emacralé.
- L' efant ki vént å monde inte onze eures et meynute serè tchôkî. — Motî do Coûtchant walon (fråze rifondowe).
- k' a yeu ou tchôcmoir
- Dj' a co stî tchôkî cisse nute ci; c' est dandjreus d' aveur boevou do foirt cafè.
Ratourneures candjî
- esse tchôkî del marke : aveur ene tchôde marke (on tchôcmwår).