ti
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /ty/ /tɛ/ /tœ/ miersipepieuzmint e l’ notule ALW 2.16 .
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ti/
- Ricepeures : nén rcepåve
Prono d’ djin sudjet
candjîdivant l’ viebe | ti / to |
---|---|
dirî l’ viebe | tu / -ss |
sipotchaedje (padvant ou padrî) |
t' |
ti omrin et femrin
- prono sudjet di l' atôtchî et l' atôtcheye k' on-z atowe, d' on livea ene miete måhonteus dins li rsinta di bråmint des Walons di stok.
- Ti vas ndaler coutchî, et rade, cobén !
- Rén do tot d' tot ça: ti vénrès avou mi!
- Ti djowes et ti n' mi schoûtes nén.
- Ti pous todi cori!
- Pa! t' es sot, va, surmint.
- T' as veyou dobe, dandjreus.
- T' arives trop tård al sope.
- Si t' l' atrapes, fote lyi ene danse!
- Cwand t' rinterrès, t' årès d' mes noveles.
- nén rsintou come di l' atouwance, pask' il est dins des ratourneures come «ti direus», «ti n' direus» (ça rshonne a); «ti pous dire ki» (c' est ddja drole ki); «ti l' as dit» (c' est l' veur).
- L' aireu, ti direus del sirôpe ki sint bon les yebes — Émile Gilliard (fråze rifondowe).
- Ti direus k' i gn a ene djinne etur zels. — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- L' ome bén metou saye di s' sitamper, mins ti direus k' il est clawé so s' tcheyire — Joseph Lahaye (fråze rifondowe).
- Les antenes-schieles, on les lome inla paski ti n' direus des schieles al sope pindowes di biyaire el cresse des toets — Lucyin Mahin.
- Bén ti pous dire ki vosse pere dimeure lontins å fotbal — Sintake do walon del Gléjhe (fråze rifondowe).
- Ti l' as dit: vos n' è rexhroz nén tot seu.
- metou po on nén definixhant prono "on".
- Ti vôreus k' ça soeye dicåce insi tos les djoûs.
Sinonimeye
candjî- (metou padrî l' viebe ki finixh pa ene oyåve cossoune): tu.
- (metou padrî l' viebe ki finixh pa ene oyåve voyale): -ss.
- (divant l' viebe, mins a on livea d' atouwance radoûceye): to.
- (a on on livea ordinaire et poli): vos
Mots d’ aplacaedje
candjîMots vijhéns
candjîNombe | Djin | Djinre | Sudjet | Muroetrece | Acuzatif (droet coplemint) | Datif (coplemint nén direk) | Locatif | Djenitif (pårtixhrê) | Tonike (tot seu ou dirî dvancete) |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Singulî | Prumire djin | — | dji, dj’ dju (padrî) |
mi, m’, èm | mi, m’, èm (divant l’ viebe) mu, m’ (dirî l’ viebe) |
mi, m’, èm (divant l’ viebe) mu, m’ (dirî l’ viebe) |
— | — | mi |
Deujhinme djin | — | vos, vs ti, t’, èt tu, -ss (padrî) |
vos, vs ti, t’, èt |
vos, vis, vs ; ti, t’, èt | — | — | twè, ti, ti-minme, t’-minme, tizôte, etzôte | ||
Troejhinme djin | Omrin | i, il | si, s’, ès | li, l’, el | lyi | î | è endè, end, ndè, nd |
lu | |
Feminine | ele, elle | li, l’, el | leye | ||||||
Neute | on | — | — | — | — | lu | |||
Pluriyal | Prumire djin | — | nos, ns ; dji, dj’ | nos, ns | — | — | nos, nozôtes | ||
Deujhinme djin | — | vos, vs | vos, vs | vos, vs | vos, vis, vs | — | — | vos, vozôtes, tizôtes, etzôtes | |
Troejhinme djin | Omrin | i, il | si, s’ | les, ls ; lzès, lzè, elzès | lezî, elzî, lzî | î | è endè, end, ndè, nd |
zels, yeusses | |
Feminine | ele, elle | zeles, yeusses |
Ratournaedjes
candjîprono sudjet di l' atôtchî
Prono d’ djin coplemint
candjîdivant l’ viebe | ti / èt |
---|---|
dirî l’ viebe | tu |
sipotchaedje (padvant ou padrî) |
t' |
ti omrin et femrin
- prono droet coplemint di l' atôtchî ou l' atôtcheye k' on-z atowe, metou padvant l' viebe.
- Dji ti dmande di t' taire.
- Tchoûle si to vous, mins dji n' ti vou pus.
- Dji t' voe mî avou des berikes.
- Ele ti rwaite d' ene drole d' air.
- Kel diåle t' apice et t' coberôle !
- prono coplemint nén direk di l' atôtchî ou l' atôtcheye k' on-z atowe, metou padvant l' viebe.
- I t' dene tot, et ti k' est si tchén avou lu.
- Va s' ti fé cori araedjî!
- prono coplemint d' on viebe å prono muroetrece.
- Ti vouss maryî?
- Ti l' apoitrè dj'?
- Èt sovénss co bén comint çki l' moye di fåde est montêye, hê, Firmin? — Lucyin Mahin.
- prono coplemint nén direk nén rsintou di l' atouwance, pask' il est dins ene ratourneure di dvize, come si on arinnéve ene forveyowe djin (fonccion lomêye «espletive» e francès tot djåzant do mot e walon, et dite «rafoircixhante» e walon).
- Dji m' ti dmande bén çou k' il alént fé drola.
- Elle esteut taenêye, et t' aveur ene tiesse come on posson. — Lucien Somme (fråze rifondowe).
- Vén droci t' peler des canadas, gn a rén d' té po-z aprinde li pacyince. — Les crwès dins les bruwères (fråze rifondowe).
Mots d’ aplacaedje
candjîRatournaedjes
candjîdroet coplemint
Prono d’ djin tonike
candjîti omrin et femrin (nén spotchåve)
- metou tot seu
- Ti, t' es malåde !
- metou dirî een divancete.
- C' est nén por ti
ti 3 [prono]
- prono d' atouwance:
- metou tot seu (måhonteus).
- Ti, dji t' voe vni. Ti et mi, c' est deus. C' est ti ki m' l' as dit ! Ti freus çoula, ti ?
- ti, c' est ti, et mi c' est mi; :, u
- Si t' dis co "ti" a mi, mi, dji dirè "ti" a ti : riplacaedje d' ene sakî ki dit "ti", et k' vos, ça vs make.
- Si t' dis co "ti" a mi, dji dirè "ti" a ti; et dabôrd, c' est nén mi k' est ti; dji n' so nén ti dpus k' ti. — André Dewelle (fråze rifondowe).
- dins èn aduzoe (pus doûcineus).
- Edon, ti, valet, ki t' n' irès nén ? (ramexhné pa L. Remacle).
- Saiss k' il estént co k' i magnént, ti ! (ramexhné pa L. Remacle).
- padrî ene divancete (måhonteus).
- Louke a ti ! C' est a ti a djouwer ! Il est pus foirt ki ti.
- c' est amon ti et t'-minme :.
- padrî ene adrovire.
- C' est ti ki m' l' as dit !
- Gn a k' ti po ndè fé des pareyes !
Ortografeyes
candjîÔtès ortografeyes (avou des sourdants nén rkinoxhous) :
- të : ?
- ti : ?
I gn a cåzu rén dins ci hagnon ci, mins si vos irîz rnaxhî dins des ôtes motîs, et trover l’ mot « ti », riherez ciddé li scrijha do mot ki vos î avoz trové, et l’ rahouca do motî el Djivêye des motîs do walon.
miersipepieuzmint el mape ey el notule A.L.W. 2.15.
Sinonimeye
candjîMots d’ aplacaedje
candjîRatourneures
candjî- a ti et a mi : dijhêye po des djins ki boevèt, cwand i tchôkèt leus veres.
- da ti : da tinne.
- Rind m' ça; ci n' est nén da ti !
- F. appartenir.
Ratournaedjes
candjîLoukîz a : twè
Prezintoe d’ apårtinance
candjîCogne plinne ordinaire | Cogne plinne a dvanceye voyale | Spotcheye cogne |
ti | èt | t’ |
singulî | pluriyal |
---|---|
ti | tes |
ti omrin et femrin
- prezintoe d' apårtinance di l' atôtchî et d' l' atôtcheye, siervant dins l' atouwance.
- Ti fré m' a vnou trover.
- Ti sour m' a vnou trover.
- Ti fré a vnou ayir, ti sour eto.
- Ti gayet a stî potchî t' vatche.
- Èt pere aléve todi pormoenner avou t' båshele.
- Ti måjhon n' est nén co si bén rassonrêye.
- Ti ome n' est nén la?
- Fåtche ti avoenne divant k' i n' riplouve.
- C' est t' bea-fi k' a vnou ayir
- Èt metchansté, c' est a twè, voess, k' ele fwait do må. — Josée Mathot (fråze rifondowe).
- Èt keute sol tåve, èt pougn so t' boke, Ti fwais t' mouzon! — Henri Van Cutsem (fråze rifondowe).
Ortografeyes
candjîE rfondou walon :
Disfondowes: ti, ti-y (divant voyale), èt' / t', tu (divant cossoune), tu-n, t'-n (divant voyale); të (divant cossoune), të-n (divant voyale); it' (divant cossoune), èt' (divant cossoune), èt'-n (divant voyale), ta (femrin).