loukî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Bodje tîxhon « lōkōnan » (minme sinse), lu-minme rimontant a on bodje induropeyin * «lag-» (waitî, vey), çou ki dene on mot avou l’ cawete d’ infinitif « -î » des viebes, racuzinåve avou l' inglès « look » eyet l' francès « reluquer ».

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /lu.ˈkiː/ /lu.ˈke/ (minme prononçaedje cåzu pattavå)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /lu.ˈkiː/
Ricepeures : lou·kî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	louke
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	loukîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	loucans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	loucnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	loucrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	loukive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	louke
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	loukî
Ôtes codjowaedjes	sipepieus tåvlea

loukî

(viebe å coplemint) vey eyet prinde asteme a çou k' on voet.
- Loukîz Colas k' est la ki louke li lune ki lût (toitche-linwe).
- Loucans on pô, sins leyî nos ouys e nosse potche, li mape del Walonreye. — Jean Brumioul (fråze rifondowe).
- Li spitante djonnesse, ni oizant moti, est la, boke å lådje, ki louke les vîs danser. — Henri Simon (fråze rifondowe).
- Loukî l' avoenne ki gurnêye u les crompires ki groxhixhèt tot boslant l' rahoplaedje, vola-t i des påjhûlistés ! — Serge Fontaine (fråze rifondowe).
- Ele vikéve si télmint s' sondje k' ele n' aporçuvéve minme pus çou k' ele loukive. — Joseph Mignolet, "Vé l’loumîre" (1922) (fråze rifondowe).
- Loukîz don dzeu l' Årdene l' aireur ki s' diswalpêye
  Tot distindant les stoeles ene après l' ôte, å cir !
  Et l' zuvion ki hansixh so ene hole et claire nûlêye,
  Semer ene hiede di blankès berbis, sol bleu d' acî. — Louis Lagauche, "L' inmant", (1947), A l’Årdène, p. 145 (fråze rifondowe).
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « a ») prinde asteme Loukîz a : « loukî a ».
- –Prindoz ç' fagot la di spenes avou vosse sipêye et herez lyi e gozî !
  – Loukîz a vos, tolminme !
  — Paul-Henri Thomsin, ratournant e walon Walon’rèye, tére di lédjindes, 1998, p. 12 (fråze rifondowe).
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « après ») cweri.
- Dj’ a loukî après vos tot sôrtant d’ basse-messe, po vey si vs n’ årîz nén djouwer ene pårt å biyård amon Djan Rmey. — Henri Simon, « Janète » 1911, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.138 (fråze rifondowe).
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « po ») fé ene foice, ovrer po.
- Crevintez vs, loukîz tote vosse veye po-z aclever èn efant, touwez vs vosse pôve coir et, cwand c’ est k’ i seront grands, i vs tripelront a leus pîs. — Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.26 (fråze rifondowe).
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « po ») riwaitî ene sakî come ene sacwè.
- I n’ a fwait k’ si dvwer, båshele, mins djel louke tolminme po on fameus pexhåd. Prinde mi pehxon po ene åblete ! — Henri Simon, « Sètche, i bètche » 1889, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.43 (fråze rifondowe).
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « wa ») sayî.
- Zande loukive di n' nén amoenner on sudjet k' els aléve co amwaijhî — Lucyin Mahin, Vera.
- Loucans do raprepyî waidiedje (Noyé walon, 1634).
- On vî bribeu k' aveut rascoyî on fa d' legnes, tot draené, cåzu stantche, loukive d' endè raler (J. de la Fontaine ratouné pa — Paul-Henri Thomsin (fråze rifondowe).
(viebe å prono) : Loukîz a : « si loukî ».