loukî
Etimolodjeye
candjîBodje tîxhon « lōkōnan » (minme sinse), lu-minme rimontant a on bodje induropeyin * «lag-» (waitî, vey), çou ki dene on mot avou l’ cawete d’ infinitif « -î » des viebes, racuzinåve avou l' inglès « look » eyet l' francès « reluquer ».
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /lu.ˈkiː/ /lu.ˈke/ (minme prononçaedje cåzu pattavå)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /lu.ˈkiː/
- Ricepeures : lou·kî
Viebe
candjîDjin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | louke |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | loukîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | loucans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | loucnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | loucrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | loukive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | louke |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | loukî |
Ôtes codjowaedjes | sipepieus tåvlea |
loukî
- (viebe å coplemint) vey eyet prinde asteme a çou k' on voet.
- Loukîz Colas k' est la ki louke li lune ki lût (toitche-linwe).
- Loucans on pô, sins leyî nos ouys e nosse potche, li mape del Walonreye — Jean Brumioul (fråze rifondowe).
- Li spitante djonnesse, ni oizant moti, est la, boke å lådje, ki louke les vîs danser — Henri Simon (fråze rifondowe).
- Loukî l' avoenne ki gurnêye u les crompires ki groxhixhèt tot boslant l' rahoplaedje, vola-t i des påjhûlistés ! — Serge Fontaine (fråze rifondowe).
- Ele vikéve si télmint s' sondje k' ele n' aporçuvéve minme pus çou k' ele loukive — Joseph Mignolet, "Vé l’loumîre" (1922) (fråze rifondowe).
- Loukîz don dzeu l' Årdene l' aireur ki s' diswalpêye
Tot distindant les stoeles ene après l' ôte, å cir !
Et l' zuvion ki hansixh so ene hole et claire nûlêye,
Semer ene hiede di blankès berbis, sol bleu d' acî. — Louis Lagauche, "L' inmant", (1947), A l’Årdène, p. 145 (fråze rifondowe).
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « a ») prinde asteme Loukîz a : « loukî a ».
- –Prindoz ç' fagot la di spenes avou vosse sipêye et herez lyi e gozî !
– Loukîz a vos, tolminme !
— Paul-Henri Thomsin, ratournant e walon Walon’rèye, tére di lédjindes, 1998, p. 12 (fråze rifondowe).
- –Prindoz ç' fagot la di spenes avou vosse sipêye et herez lyi e gozî !
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « po ») fé ene foice, ovrer po.
- Crevintez vs, loukîz tote vosse veye po-z aclever èn efant, touwez vs vosse pôve coir et, cwand c’ est k’ i seront grands, i vs tripelront a leus pîs. — Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.26 (fråze rifondowe).
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « po ») riwaitî ene sakî come ene sacwè.
- I n’ a fwait k’ si dvwer, båshele, mins djel louke tolminme po on fameus pexhåd. Prinde mi pehxon po ene åblete ! — Henri Simon, « Sètche, i bètche » 1889, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.43 (fråze rifondowe).
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « wa ») sayî.
- Zande loukive di n' nén amoenner on sudjet k' els aléve co amwaijhî — Lucyin Mahin, Vera.
- Loucans do raprepyî waidiedje (Noyé walon, 1634).
- On vî bribeu k' aveut rascoyî on fa d' legnes, tot draené, cåzu stantche, loukive d' endè raler (J. de la Fontaine ratouné pa — Paul-Henri Thomsin (fråze rifondowe).
- (viebe å prono) : Loukîz a : « si loukî ».
Ratourneures
candjî- loukî so Lidje po vey si Nameur ni broûle nén
- si loukî lådje
- loukî e coisse
- li ci ki louke voltî ås stoeles mete sovint si pî e l’ aveule
- loukî so Lidje po vey si Nameur ni broûle nén
Parintaedje
candjîSinonimeye
candjîLoukîz a : « waitî »
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Li mot n’ est nén dins : C61
Sipårdaedje do mot
candjîRatournaedjes
candjîloukî a
- Francès : prendre garde (fr), faire attention (fr)
Pårticipe erirece
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | louki | loukis |
femrin | loukeye | loukeyes |
loukî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "loukî".
- Dj' î a loukî a deus côps divant d' intrer.