ci
Etimolodjeye 1
candjîTayon-bodje gayel « se » (minme sinse), pal voye do tayon-bodje patwès latén * « ecce » (vocial) (etimolodjeye nén acertinêye).
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /si/ /sœ/ (minme prononçaedje cåzu pattavå)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /si/
- Ricepeures : nén rcepåve
Adviebe
candjîci (nén candjåve)
- mostere ene sacwè, ene sakî k’ est tot près, l’ adviebe estant metou dirî on viebe.
- Dji n’ vos vou pus vey ci.
- Ci, vla on diåle avou s’ trimouye et s’ gueuye å lådje. — Lucien Somme.
- minme djeu, dirî ene divancete.
- Si t’ es did ci, cåze come ciddé.
- Vinoz par ci.
- Gåre-tchampete, leyîz l’ vini ci por lu responde. — Pierre-Joseph Dosimont.
- dirî on sustantif, mostere ene sacwè, ene djin k’ est toprès, shuvant l’ no et onk des prezintoes d’ mostraedje ci, cisse, cist, èç, èç-n.
Parintaedje
candjîContråve
candjîMots d’ aplacaedje
candjîRatournaedjes
candjîEtimolodjeye 2
candjîTayon-bodje latén « ecce iste » ; mot cité dins l’ FEW 4 820.
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /si/ /sy/ /sɛ/ /sœ/ ; miersipepieuzmint e l’ notule ALW 2.56 .
- prononçaedje zero-cnoxheu :
- Ricepeures : nén rcepåve
Prezintoe d’ mostraedje
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | ci / cist // èç / èç-n // ç’ / ç-t / ç-n | ces |
femrin | ci / cisse / ciste // èç / èç-n // ç’ / ç-t / ç-n | ces |
ci omrin et femrin
- (Lidje et avår la) pacô metou tot seu.
- Li ci ki dmeure avou s’ feme, c’ est l’ ome ki l’ a maryî ; li camaeråde da ci ome, ki s’ tént djondant d’ lu et k’ el schoûte, est tot contin d’ l’ ôre. — Jean-Marie Lecomte, Evandjîle sint Djan (ratournaedje).
- On semreut on boket di rgon a ces djoûs et on nd åreut, la. — Sintake do walon del Gléjhe.
- (tot ôte pårt li l’ grand payis d’ Lidje) todi metou avou èn adviebe (ci, la, cial, vola…) dirî l’ sustantif prezinté ; cist adviebe la n’ est nén raloyî å no di dvant (come c’ est l’ uzance e francès).
- Ci ome la, c’ est m’ pa.
- Cist ome la, c’ est Derik des Hôts Tchamps.
- Èç gamén la n’ aschoûte nén.
- Èç côp ci, on sint k’ on va serer l’ botike ; On va rade clawer l’ ouxh sol dierin des daleus. — Julos Beaucarne.
- Ci cmere la, c’ est m’ feme.
- Cisse tombe vola, c’ est co l’ cene d’ on mononke-tåye.
- Dji n’ sai djouwer di ci instrumint ci.
- Èç-n ome ci, dji n’ vôreu nén toumer avou lu å cåbaret, ca c’ est on fel pinteu.
- Èç côp ci, c’ est fwait : les Djeus Olimpikes sont bén finis. — Jean Goffart.
- Pask’ amon ces djins la, monsieu, on n’ eva nén, monsieu. — Philippe Antoine, ratournant Jacques Brel.
- I n’ esteut nén la d’ ces djoûs ci.
Mots d’ aplacaedje
candjîRatournaedjes
candjîprezintoe d’ mostraedje omrin singulî, avou l’ adviebe « ci », « cial », « vola »
prezintoe d’ mostraedje omrin singulî, avou l’ adviebe « la » ; po les cognes femrinnes, Loukîz a : cisse
prezintoe d’ mostraedje femrin singulî, avou l’ adviebe « ci », « cial », « vola » Loukîz a : cisse
prezintoe d’ mostraedje femrin singulî, avou l’ adviebe « la » Loukîz a : cisse
Etimolodjeye 3
candjîTayon-bodje latén « ecce ille » ; mot cité dins l’ FEW 4 552.
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /si/ /sy/ /sɛ/ /sœ/ ; miersipepieuzmint e l’ notule ALW 2.62 .
- prononçaedje zero-cnoxheu : /si/
- Ricepeures : nén rcepåve
Prono d’ mostraedje
candjîdivant l’ viebe | ci / èç |
---|---|
dirî l’ viebe | çu / ç’ |
sipotchaedje (padvant ou padrî) |
c’ / ç’ |
ci neute
- nén definixhant prono sudjet, codjowé a môde di rwaitant (3inme djin do singulî), metou divant l’ viebe « esse », divant ene cossoune.
- Ci n’ est nén Mouze et les vås.
- C’ esteut l’ djoû d’ mes trinte ans.
- Ni vos alez todi nén edjaler tote li matinêye, paski ç’ n’ est nén les poennes.
- (Totes ces plaeces la, Almagne, Espagne, Perou), èç n’ est nén co Framriye. — Joseph Dufrane.
- Serè ç’ on valet ou ene båshele ?
- Dj’ a-st oyou on teribe boerlêymint ; esteut çu ene djin u ene biesse ?
- C’ est seur des cis ki vnèt heyî. C’ e-st ouy li djoû, edon, matante ?— Henri Simon, « Li Neûre Poye » 1889, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.57 (fråze rifondowe).
Mots vijhéns
candjîRatournaedjes
candjîEtimolodjeye 4
candjîTayon-bodje latén « ecce iste » ; mot cité dins l’ FEW 4 820.
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /si/ /siː/ /se/ /sɛ̃/ /sẽ/ /sja/ ; miersipepieuzmint e l’ notule ALW 2.59 .
- prononçaedje zero-cnoxheu : /si/
- Ricepeures : nén rcepåve
Prono d’ mostraedje
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | ci | cis |
femrin | cisse / cene | cisses / cenes |
ci omrin
- (å pus sovint, avou èn årtike) Loukîz a : « li ci ».
- sins årtike (dins les spots, les vîs scrijhaedjes et les powezeyes do Payis d’ Lidje).
- Ci k’ î vout aler, k’ el deye !
- Dji m’ a trové buk a buk avou cisse di mon l’ mayeur.
Notule d’ uzaedje
candjîDins li scrît walon, l’ uzaedje li pus corant e 20inme sieke esteut avou èn årtike (li, el, les, des). On n’ troveut pus des siervaedjes sins l’ årtike ki dins l’ Grand Payis d’ Lidje.
Ratournaedjes
candjîOmofoneye
candjî- (possibe) /si/ si
Sustantif
candjîci omrin
- cir.
Adviebe
candjîci (nén candjåve)
- (metou dirî on sustantif, prezinté pa ce, cet, cette, et raloyî pa ene loyeure) : ci, cial, vola (metou dirî l’ no, sins loyeure).
- Ce village ci est plus dynamique que l’autre.
- Ci viyaedje ci (cial, vola) est pus rmouwant k’ l’ ôte.
- Que cette femme ci prenne l’enfant.
- Ki cisse comere cial (ci, vole) prinde l’ efant.
- Ce village ci est plus dynamique que l’autre.