voye

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye 1

Tayon-bodje latén « via » (minme sinse).

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /võj/ /voːj/ /vɔj/ /vuːj/ /vuj/ /voj/ /vwɛj/ (betchfessî oy)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /võj/ ^{aschoûtez lu}
Ricepeures : nén rcepåve

Sustantif

singulî	pluriyal
voye	voyes

voye femrin

(mot des voyes et tchmins) passaedje bén assonré et ricnoxhou, po les djins, les tcheretes, les otos, evnd aler d’ ene plaece a l’ ôte.
- Li voye est côpêye, pask’ i rtårmakèt.
lådje trawêye po passer houte d’ on bwès, d’ on payis sins tchmin epiré et tarmaké.
- Tchårlumagne vleut fé ene voye ki trevåtchreut l’ Fagne, po-z aler di Hesta a Åxhe, mins tos ses årtchitekes lyi djhént ki ç’ n’ esteut nén possibe.
rowe d’ ene veye, d’ on viyaedje, ki moenne a èn ôte viyaedje, hamtea, u ene plaece bén cnoxhowe.
- El voye do Bos ; li voye di Nzîvå ; pal voye do paxhi.
- Dj’ a dmoré lontins al Voye di Viance a Transene.
- les efants djouwèt e mitan del voye.
plaece k’ î on doet passer po-z ariver ene sadju.
- Dj’ aveu pierdou m’ voye.
- I n’ a sepou rtrover s’ voye.
- I n’ prind nén l’ boune voye ; i s’ va piede.
- La ene åjheye voye !
- Dji l’ a rmetou sol boune voye.
- C’ est lu ki m’ a acsegnî l’ voye.
- Nos frans l’ voye eshonne.
- Nos frans l’ voye a pî.
- On l’ veyeut l’ åmatén, si maigue briket dzo l’ bresse,
  Shure li voye del fabrike té k’ èn ome l’ åreut fwait. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.45, “Agnuss” (fråze rifondowe).
manire di fé, di s’ codure.
- Ele boute foirt bén a scole, ele est sol boune voye.
- I s’ a co fwait arester pal police, i prind ene mwaijhe voye.
pluriyal minme sinse.
- Les fis, tot rintrant-st e leu djîsse,
  Veyant leu mere coutcheye so s’ long,
  Priyît, dmandît pardon !
  Et rprindît les voyes di l’ Eglijhe. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.86, “Li Vôye di l’Eglise” (fråze rifondowe).
(imådjreçmint) shûte di çou k' on doet co fé.
- Li voye esteut co longue por lu divni prof di fak.
(mot des cinsîs) prumî toû d' on tchamp a fåtchî, ki c' est ene lårdjeur di deus metes k' on fåtche al mwin totåtoû do tchamp po leyî passer les fåtcheuses.
- Il a stî fé les voyes do matén.
(mot d’ rilidjon) pelrinaedje.
- Cwand on dit « il a prometou l' voye a Sint Djan ki hosse (å Rû), u a a Tchivrumont, a Montagu, a Biarin», ça vout dire k' il a prometou d' aler e pelrinaedje a ces tchapeles la, paski l' Bon Diu l' a egzocî dins ene dimande.
voyaedje, tcheriaedje.
- Dj' a co deus troes voyes a fé avou l' begnon.
çou k' on tchereye.
- Aler cweri ene voye di hoye.
lårdjeur di soyaedje.
- Diner del voye a ene soyete.
- Rinde del voye al soye.
- Cwand to soyes dins do vete bwès, i fåt bråmint del voye; dins do setch, i n' è fåt cåzu pont.
roye, lene.
- Ns avans planter ene voye di crompires.
- Les schayteus: « Fijhans co ene voye di schayes divant d' aler rmareder ».
(mot d’ houyeu) passaedje dins tere, wice k' on saetche del hoye, do minrai.

Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.

li prumire voye : kiminçmint d' èn ovraedje. li dierinne voye : fén d' l' ovraedje. ene voye di crås, ene voye di maigue :

rl a: evoyî, evoyaedje.
(mot d' texheu) plaece d' on fi ki manke. longue voye : voye ki va d' on dbout a l' ôte do texhaedje, s' i manke on fyî d' tchinne.

voye avou des åbes di boirdeure
voye di montinne
voye tchertrece

Ratourneures

fé l’ voye (a) ; fé les voyes
tcheriåve voye : voye ki les tchårs î polént passer. rl a : tcheråvoye.
a voye : metou dilé ene tcheråvoye, eneviè di çou k’ est å mitan des bwès, des tchamps.
- Les tcherieus ramassént les botes di schoices a voye.
- Il årè åjhey : tot s’ bwès est a voye.
croejhlåde di voyes : plaece ki deus voye si rcôpèt. rl a : croejhelmint.
voye di fier : tchimin d’ fier.
Li voye des Almands : no d’ plaece di Mitchamp (Lonvli), tchimin pa you k’ ene porcession d’ Almands passèt.
Li voye des Boûtlîs : no d’ plaece di Lutrubwès (Viyè-dlé-Bastogne), pa you k’ les tchårs atelés a des boûs passént.
Li Voye des tchvås d’ Cope : no d’ plaece di Transene (wice ki les tchvås dvént esse acoplés po monter l’ gritchete.
esse todi so voye, so tchmin, u esse tofer avå les voyes, u esse todi so tchamps so voyes :
1. aveur on mestî k’ i fåt bråmint bodjî.
2. esse todi evoye trinner. rl a : dåripete.
esse so s’ voye po rivni : esse po rivni e s’ måjhone.
i m’ freut cori les voyes : i m’ fwait eraedjî, télmint ki dj’ a håsse di m’ såver, et trinner avå les voyes.
aler tchaeke a mitan voye : si dner radjoû e-n ene plaece ossu lon do dmoraedje d’ onk ki d’ l’ ôte.
rexhowe a mitan voye : ?.
passer pazès voyes : côper å court, tot prindant les ptits pazeas.
voye di tere : voye nén epirêye, copurade ezès payis avou waire d’ assonraedje do teritwere.
fåsse voye : voye afroyeye på passaedje di djins u d’ tcheroe, mins nén ricnoxhowe. rl a : roti.
basse voye : schavêye.
Les Hôtès Voyes, les Bassès Voyes : nos d’ plaeces di Bouyon.
viye voye : voye did dvins l’ tins, mins ki n’ sieve pus.
- Dj’ a rtrové l’ plaece dins les bwès del viye voye Lidje-Sudan.
grande voye : otovoye
- « Rapôrt à l' candjemint dè l' clëmat, on mënësse ècolo, vourot bén qu'on rôle ni pës rade quë cint këlomètes à l'eûre dëssë lès grandès vôyes. Më dj'a lès pinses quë c'è-st-one boune ëdéye, èt vos ? »— Noer Boton l° 505, p. 24..
Li Viye Voye : di Tniveye (tchåsseye rominne).
Li voye do Trô d’ såbe : di Lutrubwès (Viyé-dlé-Bastogne), ki moenne a ene cårire di såvlon.
ndaler s’ voye tot droet, u shuve li boune voye : fé çou k’ est ricnoxhou come bén.
ene voye rinouvrece : ene novele manire di fé.
ene mitan voye : ene rexhowe a ene margaye, ki les deus margayeus fijhèt ene foice po s’ etinde.
pal voye di : tot passant pa.
- Vosse planete, c’ est l’ advinaedje di çou ki va vs ariver pal voye di nosse date di skepiance.
mete des hames el voye d’ ene sakî : l’ espaitchî d’ ariver la wice k’ ene vout avni.
mete di l' ovraedje foû del voye : bén bouter po s' avancî.
gn a co cint pîs d’ måle voye : vos estoz co lon d' saveur cwè, vos n' estoz nén co arivé. Sin. vos n' î estoz nén co al taeye ås fraijhes . Franwal: ahåyant po: Vous êtes loin du compte.
esse so les voyes po
esse so voye po : esse presse a. Il est so voye po divni minisse. F. être en passe de.
esse foû voye
1. esse pierdou.
2. dins ene bate di dvizes, rexhe foû sudjet. Franwal: ahåyant po: digresser.
elle a prometou l' voye insi ! : dijhêye po rire d' ene djin k' est må ecaytêye, må mousseye.
moenner l' voye :
1. esse li prumî d' ene porcession. F. marcher en tête.
2. (imådjreçmint) mostrer l' egzimpe.
dimander si voye