bardouxhî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Bodje « bardaxhe » (avou candjmint d’ voyale), avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes, bouxhî avou ene bardaxhe.

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /baʀ.du.ˈhiː/ /baʀ.du.ˈʃiː/ /baʀ.du.ˈʃi/ /baʀ.du.ˈʃɛ/ /baʀ.du.ˈʃe/ Prononçaedje a radjouter /baʀ.duː.ˈʃe/ (betchfessî xh).
- prononçaedje zero-cnoxheu : /baʀ.du.ˈʃiː/
Ricepeures : bar·dou·xhî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	bardouxhe
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	bardouxhîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	bardouxhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	bardouxhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	bardouxhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	bardouxhive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	bardouxhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	bardouxhî
Ôtes codjowaedjes	come waitî

bardouxhî

(v. sins coplemint) bouxhî foirt.
- Il a vnou bardouxhî a l' ouxh po dire k' i gn aveut ene vatche ki veléve.
- Dj' a tegué, savoz, po-z ariver å grand ouxh a droete mwin; et vo m' la a bardouxhî po k' on m' drouve — Louis Baijot (fråze rifondowe). (ratournant Alphonse Daudet)
- A poenne esteus-dju insi ritoumêye e m' fås some
  Ki dj' oya sol montêye bardouxhî troes omes
  Deus riyént come davance, dji n' les riknoxha nén
  — Édouard Remouchamps, Bultén del Societé d' Lidje, Bulletin de 1858, «w:Li savtî», 77-143 (fråze rifondowe).
(v. sins coplemint) (mot d’ fiziolodjeye) bate foirt, tot djåzant do cour.
- Tchaeke côp k' elle aporçuveut Rodrigue, gn aveut s' cour ki bardouxhive dins s' pwetrene, come on tam-tam — Émile Pècheur (fråze rifondowe).
- Al mwinre trote, i faut qu’i s’astantche :
  Rademint on chame, on mantche.
  Ça bardouchîye fèl dins sès cwasses
  I n’a pu wêre di fwace
  — Jacques Desmet.
(v. sins coplemint) bouxhî pattavå.
- Il estént leu cwate conte mi, c' esteut l' moumint d' bardouxhî e hopea.
- On bardouxhe a droete, on bardouxhe a gåtche ! Et pertif et pertaf — Émile Pècheur (fråze rifondowe).
fé bråmint do brut tot bouxhant pattavå.
- Ci n' esteut ene sôlêye ki bardouxhive avå les montêyes.
- Il a co seur rintré sô po bardouxhî insi totavå s' tchambe.
- Dj' a oyou bardouxhî ene sacwè e gurnî.
- Il a bardouxhî tote li nute.
- Årè-t on bénrade tot bardouxhî la-hôt ? — Sintake Rimåke (fråze rifondowe).
- Mågré l' caenon ki bouxhive, ki hoûléve et bardouxhî, on s' essoctéve on cwårt d' eure e sondjant a ene crolêye tiesse, a des rodjès lepes, a ene moman, a on clotchî — Les crwès dins les bruwères (fråze rifondowe).
toumer tot fjhant do brut.
- Elle a bardouxhî al valêye des montêyes.
F. dégringoler.
bouter tot fjhant do brut, et må.
- Il ont bardouxhî tot l' ivier, et l' måjhon n' est nén co fineye.
F. bosser, turbiner, bricoler.
roter tot cablançant et tot fjhant do brut.
- Il est sô, i bardouxhe d' ene håye a l' ôte.
- I m’ shonne ki dj’ l’ ô ki bardouxhe avå les tcheyires ! — Henri Simon, « Li Neûre Poye » 1889, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.82 (fråze rifondowe).
F. tituber bruyamment.
aler et vni.
- Ki l' anêye ki vént vos voeye bardouxhî, gaiy, so totes les voyes (R. Viroux).
- L' Impreur potcha so si tchvå, et bardouxhî on pô håre et hote po trover on passaedje, mins i n' veya rén (J. Lebois).
F. trimballer.
rinaxhî.
- Dji m' dimande çou k' i bardouxhe avårla.
- Vos avoz co vnou bardouxhî avå mes ridants.
rl a: grevissî, veriner, randaxhî.

F. fouiner, fureter, fouiller, fougnter.
trinner tourner tos costés po-z awaitî.
- Elle est todi a bardouxhî åtoû d' chal.
F. rôder.
trinner, tchicter.
- I n' a nén bardouxhî po vinde si biesse.
F. tergiverser. 12. divni sot, piede li tiesse.
- I cmincive a bardouxhî, ça fwait k' on lyi a vnou mete li camizole di foice.
F. déconner, déraisonner, divaguer, battre la campagne.

bardouxhî avå les cwårs : piede li tiesse.

II. [v.c.]

distrure.
- Louke on pô come i m' a bardouxhî cist årmå la !
F. gâcher, démollir, esquinter.
bouxhî po fé må.
- I bardouxhént ç' pôve biesse la.
F. battre, maltraiter.
touwer.
- I nd ont bardouxhî, va, do djîbî, so les deus ans k' il ont lowé l' tchesse.
rl a: sipater, schafyî.

F. massacrer.

Parintaedje

(avou ber-)

Mots d’ aplacaedje

bardouxhî djus

Ortografeyes

Divant 1900 :

bardouxhi : E212 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

E rfondou walon :

bardouxhî : R9 ^(lére), R10 ^(lére), R13

Sinonimeye

(bouxhî foirt) : bardaxhî
(do cour di bouxhe foirt) : tocter

Ratournaedjes

bardouxhî

Francès : frapper violemment ^(fr)

F. battre la chamade.
F. frapper à tort et à travers.
F. tambouriner, faire du tapage, du vacarme.

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	bardouxhî	bardouxhîs
femrin	bardouxheye	bardouxheyes

bardouxhî omrin

Pårticipe erirece omrin do viebe "bardouxhî".

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	bardouxhî	bardouxhîs
femrin padrî	bardouxheye	bardouxheyes
femrin padvant	bardouxheye	bardouxheyès

bardouxhî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

sot, nén tot djusse (come onk k’ åreut yeu on côp d’ bardaxhe so s’ tiesse).
- Ni rwaitîz nén a çk’ i dit : il est on pô bardouxhî.
- T’ es co pus bardouxhî k’ l’ enocin d’ Croupet ki djouwe di l’ årmonica po fé tourner les salådes. — Anatole Marchal (fråze rifondowe).
- Bén t’ es fén fô, va, taiss, surmint !
  T’ es-st on foû-scwere et on dmey-doûs !
  On sfwait bardouxhî,
  K’ a on gros bwès foû di s’ faxhene. — Lucyin Mahin.
- – Ti m' vous bén ramoenner ?
  – Nonna, dji so tot bardouxhî
  — Paul-Henri Thomsin, ratournant Maigret èt l’danseûse d’å Gai-Moulin, 1994, p. 6 (fråze rifondowe).
fô, ki n’ tuze a rén.
- N’ ess nén on pô bardouxhî, paret ? Ti bouxhes on seu ptit côp d’ mårtea sol poure et ça t’ pete al binete. — Lucyin Mahin.
tot rmouwé, amoreus sot.
- Il est tot bardouxhî dispu k’ el a rescontré å motocross.
malåde.
- Elle est tote bardouxheye avou totes ces droukes la.