fén
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /fẽ/ /fɛ̃/ /fĩ/ /fɛɲ/ /fe/ aschoûtez lu (betchfessî én)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /fẽ/
- Ricepeures : nén rcepåve
Etimolodjeye 1
candjîTayon-bodje latén « finis » (« fīnis ») (« limotche, frontire, bône, clôzure »).
Sustantif
candjîsingulî | pluriyal |
---|---|
fén | féns |
fén femrin
- moumint k' ene termene est houte.
- (pus stroetmint) moumint ki l' moirt aprotche.
- Dji croe k' il est sol fén.
- Il a yeu tote si tiesse disk' al fén.
Ratourneures
candjî- al fén, al fén des féns
- gn a pont d' fén ki
- fé l' fén di, fé l’ fén d' lu-minme
- si mete a fén
- esse sol fén
- a n’ nén ndè trover l’ fén
- I voet des schôtlêyes di caresses,
Des båjhes, a n’ nén ndè trover l’ fén — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.37, “Sau d’ Jôye” (fråze rifondowe).
- I voet des schôtlêyes di caresses,
Parintaedje
candjî- difén, parfén
- finå, finålmint
- fini, finixhaedje, finixheu, finixhmint
- difén, difiner, difinaedje, difinmint
(minme sourdant etimolodjike)
Mots d’ aplacaedje
candjîSinonimeye
candjîContråve
candjîkimince, kiminçmint, atake, atacaedje
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Ratournaedjes
candjîmoumint k' ene termene est houte
a n' nén ndè trover l' fén
- Francès : interminable (fr), incessant (fr)
Adviebe
candjîfén omrin ( adviebe ki prind ene cogne femrinne singulire)
- foirt.
- Mins dj’ î esteu cåzu, el Mongoleye ! :: Taijhe tu ene miete, vî berdelåd ! :: Il est fén fô ! — Lorint Hendschel.
- Elle esteut fene sôle.
- Fene binåjhes, k' elle estént avou les ticheurtes da Riyana !
- Li lune èst tote novèle
Dins li stwalî fin nwâr
Poqwè-ç’ qui m’ cœûr zoubèle
Adon qui l’ sink èst mwârt ?
— Andrée Bacq.
Ratournaedjes
candjî- å fén mierlådje, tot fén mierlong
- al fén copete di
- fén cnoxheu
- fén parey, fén parey ki, tot fén parey
Sinonimeye
candjîL' adviebe candje e walon do coûtchant et e walon-gåmès, mins dmane nén candjåve e walon do Mitan et do Levant.
Ratournaedjes
candjîfoirt
Addjectif
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | fén | féns |
femrin atribut | fene | fenes |
femrin epitete (todi padvant) |
fene | fenès |
fén omrin (come addjecif djondrece, todi metou padvant l’ no)
- djusse, estrinme (avou sacwants mots : fond, copete, mitan).
- Mins å fén mitan d’ ene sitårêye tote plate, tote nowe, gn a ene binde di gåres a tchvå k’ nos ont racsût — Lorint Hendschel.
- Li tchet aveut monté al fene copete di l' åbe.
- Nos dmorans å fén fond d' l' Årdene.
Sinonimeye
candjîEtimolodjeye 2
candjîStindaedje do sinse do prumî : li dbout d' ene sitofe n' est nén spès.
Addjectif
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | fén | féns |
femrin atribut | fene | fenes |
femrin epitete (todi padvant) |
fene | fenès |
fén omrin (come addjecif djondrece, todi metou padvant l’ no)
- tene (nén spès).
- I fåt del fene sitofe po fé del dobleure.
- Qwand c’èst qu’dji v’s’årè dit qu’èle aveût ’ne taye di rin-ne
Et dès mains fènes èt blankes come ine vrèye tchèsturlin-ne,
— Dès mains d’ovrîre portant, sins bague èt sins diamant —
Vos comprindrez poqwè dj’n’aveû pus qu’lèye èl tièsse
— Émile Wiket, "Fruzions d' cour", p.30.
- di ptit diyamete, tot djåznt d' on fi.
- Dinize mu do fén fi po rakeude vos botons.
- tot(e) a ptits grins.
- Dji rmete do terisse, pu ene coûtche di fene tere, divant d' repoter.
- Modele:foto foirt clair (pask' i gn a toplin di grins d' coleur), tot cåzant d' ene foto.
- nén spès et frawiant.
- Tchaeke såjhon n' a t ele nén s' cortedje?
Di minmès fleurs avå les tchamps?
Li feu d' li li minme frisse nivaye?
Li clawson li minme fene sinteur?— Martin Lejeune, Bultén del Societé d' Lidje, "Eco todis", tome 34, p. 131 (fråze rifondowe).
- Tchaeke såjhon n' a t ele nén s' cortedje?
- malén, adroet.
- Mins vos, Djôzef, k’ est l’ fi d’ on colebeu et d’ on fén, bén k’ i n’ åye måy tchançlé, vos dvoz-t-esse èn amateur ? — Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.22 (fråze rifondowe).
- ragostant et tchir.
- Li pô k' dji trouve so mi assîte, tot rintrant,
Mi shonne, veyoz vs, des pus ragostants,
Et n' dinreu dj' nén, creyoz m', nosse maigue eurêye,
Ki n' fjhans l' alnute bén sovint sol hawea,
Po les féns mets k' on sieve sol tåve d' on ritche. — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Bon cour ni pout minti", p.73 (fråze rifondowe).
- Li pô k' dji trouve so mi assîte, tot rintrant,
Ratourneures
candjîParintaedje
candjîMots d’ aplacaedje
candjîSinonimeye
candjîRatournaedjes
candjîSustantif
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | fén | féns |
femrin | fene | fenes |
fén omrin
Ratourneures
candjî- fén conte fén fwait mwaijhe dobleure fén conte fén, i gn a pont d' dobleure, fén conte fén, i n' fåt pont d' dobleure
Etimolodjeye 3
candjîTayon-bodje latén « fimus » (minme sinse).
Sustantif
candjîfén omrin (nén contåve) todi singulî
Sipårdaedje do mot
candjîw. do Coûtchant (Lere, Lute)
Ratournaedjes
candjîLoukîz a : ansene
Viebe
candjîfén
- fé.
- Faut l’ comprinde : i v’neut d’ fén in vwèyâdje di 16 eûres. — Jean Goffart.
- El fåt comprinde : i vneut d’ fé on voyaedje di 16 eures.
- Faut l’ comprinde : i v’neut d’ fén in vwèyâdje di 16 eûres. — Jean Goffart.
Sipårdaedje do mot
candjîw. do Coûtchant (après Djerpene)
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
- fén : JGof