emantchî
Etimolodjeye
candjîBodje « mantche » avou l’ betchete « e- » d’ ecloyaedje des viebes avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes.
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /ɛ.mã.ˈt͡ʃiː/ /ɛ.mã.ˈt͡ʃi/ /ɛ.mɔ̃.ˈt͡ʃi/ /a.mã.ˈt͡ʃiː/ /a.mã.ˈt͡ʃi/ /a.mã.ˈt͡ʃɛ/ /a.mã.ˈt͡ʃe/ /a.mwɛ̃.ˈt͡ʃiː/ /ɛ̃.mã.ˈt͡ʃiː/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ɛ.mã.ˈt͡ʃiː/
- Ricepeures : eman·tchî
Viebe
candjîDjin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | emantche |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | emantchîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | emantchans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | emantchnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | emantchrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | emantchive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | emantche |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | emantchî |
Ôtes codjowaedjes | come waitî |
emantchî
- (viebe å coplemint) mete (on mantche) a èn usteye.
- Waite k' i n' a nén co emantchî l' fotche !
- (viebe å coplemint) ataetchî (ene sacwè) e s' plaece.
- A droete, ene îpe po-z emantchî so on tracteur.
- (viebe å coplemint) mete so pî.
- Leu tchanson fineye, les cawiasses si metnut el tiesse d' emantchî ene coûsse ås toreas — Les crwès dins les bruwères (fråze rifondowe).
- Pire emantche ene grande gasse å risse di s’ ecroukî. — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Pasquèye », 1922, p.107 (fråze rifondowe).
- Socièté walone Les Rèlîs Namurwès, Èmantchîye li 25 di fèvri 1909. — Lucien Maréchal, Comptes-rendus des Séances du 25-11-1909 au 19-IX-1910, Les Cahiers Wallons, 1969, lº 1, p. 13.
- Tot çou qui l’payis d’Lîdje, li Brabant, li Luxembourg, comptît d’nôbes et d’omes adrètes å bê mèstî des armes, s’y avît d’né radjoû po s’mès’ré* l’onk avou l’aûte è tournwè, qui l’prince-évèque èmantchîv djondant Saint-Jåcques. — Joseph Mignolet, "Li Payîs des Sotês", 1926, p. 31-32.
- Et on s' mete a tuzer a cmint k' on va-st emantchî l' bataye …— Paul-Henri Thomsin, ratournant Astérix amon lès Bèljes, 2022, p. 39 (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) fabriker.
- Aha! Dj' î so! ... Di m' va ... emantchî ene fåsse kerele— Édouard Remouchamps, Bultén del Societé d' Lidje, Bulletin de 1858, «w:Li savtî», 77-143 (fråze rifondowe).
- Les Polonès avént emantchî des rominnes po sawè çou ki rivneut a tchaeconk, a l' après d' ene faflote — Louis Sohy (fråze rifondowe).
- Emantchî ene fårce avou des chalotes, finmint ctayeyes, des breles et del dragone (J. Delahaut).
- (viebe å coplemint) edvinter.
- — I n’a trinte-sîh sôres di canifechtône, lisqué tchûsîrè-t-on, pinse-tu?
— Tchûsî! bodje-tu, va, on èmantch’rè so pâ so fotche on volapuk flamind èt l’ toûr sèrè djouwé. Les maîsses tîhons n’ sont nin so ’ne djèye dai, fré. — Joseph Vrindts, Tot tûsant (1924), Ine sicole flaminde po nos Députés walons, p.49.
- — I n’a trinte-sîh sôres di canifechtône, lisqué tchûsîrè-t-on, pinse-tu?
- (viebe å coplemint) scrire, arimer, compozer.
- Sins rime ni rame, sins cou ni tiesse,
I vs les emantche pî foû, pî dvins ;
Et télmint ki s’ cour e-st al fiesse,
Il endè reye lu-minme si sovint ! — Martin Lejeune, “ Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune” p.136, « L’ andje dèl têre » (fråze rifondowe). - Dj' ataka, plin d' prèstance,
O nosse vigreûs patwès,
Des bokets d' circonstance
Èmantchis a l'èsprès!
— Camille Gaspard.
- Sins rime ni rame, sins cou ni tiesse,
- (viebe å coplemint) (sessouwalité) (rabaxhanmint) fé l' amour a (ene comere).
- C' est ene ki dj' aveut emantchî cwand dj' esteu djonnea.
- (viebe å coplemint) atraper, rôler.
- Li vindeu m' aveut bén emantchî.
- (viebe å prono)
- Gontrand de Walthéry ! Èn ome da l' imperatrisse… Çoula vout dire k' i gn a ene sacwè ki s' emantche … — Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 15 (fråze rifondowe).
Parintaedje
candjîSinonimeye
candjî- (fé l' amour, tot cåzant platmint) : cougnî, mete li mantche
- (atraper, rôler) : brocter, groujhî; Loukîz a : « groujhî »
Contråve
candjîRilomêye do mot
candjîLi mot dins on tite di live, di gazete, di soce, di marke
- "Deus galants emantchîs" : comedeye di troes akes da François Loriaux
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Ratournaedjes
candjîfé l' amour, tot cåzant platmint Loukîz a : cougnî
si fé catchetmint
- Francès : se tramer (fr), se préparer (fr)
Pårticipe erirece
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | emantchî | emantchîs |
femrin | emantcheye | emantcheyes |
emantchî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "emantchî".
Addjectif
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | emantchî | emantchîs |
femrin padrî | emantcheye | emantcheyes |
femrin padvant | emantcheye | emantcheyès |
emantchî omrin
- djondou, atrapé.
- «Deus galants emantchîs», c' esteut l' tite d' ene comedeye da Françwès Loriaux.
- astoké.
- Adon l' moteur foircixh; i petårdêye, hansixh, boerlêye; li batchea monte et s' implixh d' årzeye, la k' s' efoncèt les lujhantès brokes d' acî emantcheyes sol boird — Louis Lagauche, "Li hatche di bronze" (1937), p. 48 (fråze rifondowe).
Sinonimeye
candjîLoukîz a : «Sinonimeye:groujhî»
Ratournaedjes
candjîatrapé Loukîz a : Sinonimeye:groujhî