emantchî
Walon (Rifondou) candjî
Etimolodjeye candjî
Bodje « mantche » avou l’ betchete « e- » d’ ecloyaedje des viebes avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes.
Prononçaedje candjî
- AFE :
- diferins prononçaedjes : /ɛ.mã.ˈt͡ʃiː/ /ɛ.mã.ˈt͡ʃi/ /ɛ.mɔ̃.ˈt͡ʃi/ /a.mã.ˈt͡ʃiː/ /a.mã.ˈt͡ʃi/ /a.mã.ˈt͡ʃɛ/ /a.mã.ˈt͡ʃe/ /a.mwɛ̃.ˈt͡ʃiː/ /ɛ̃.mã.ˈt͡ʃiː/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ɛ.mã.ˈt͡ʃiː/
- Ricepeures : eman·tchî
Viebe candjî
Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | emantche |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | emantchîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | emantchans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | emantchnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | emantchrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | emantchive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | emantche |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | emantchî |
Ôtes codjowaedjes | come waitî |
emantchî
- (viebe å coplemint) mete (on mantche) a èn usteye.
- Waite k' i n' a nén co emantchî l' fotche !
- (viebe å coplemint) ataetchî (ene sacwè) e s' plaece.
- A droete, ene îpe po-z emantchî so on tracteur.
- (viebe å coplemint) mete so pî.
- Leu tchanson fineye, les cawiasses si metnut el tiesse d' emantchî ene coûsse ås toreas — Les crwès dins les bruwères (fråze rifondowe).
- Tot çou qui l’payis d’Lîdje, li Brabant, li Luxembourg, comptît d’nôbes et d’omes adrètes å bê mèstî des armes, s’y avît d’né radjoû po s’mès’ré* l’onk avou l’aûte è tournwè, qui l’prince-évèque èmantchîv djondant Saint-Jåcques — Joseph Mignolet, "Li Payîs des Sotês", 1926, p. 31-32.
- Et on s' mete a tuzer a cmint k' on va-st emantchî l' bataye …— Paul-Henri Thomsin, ratournant Astérix amon lès Bèljes, 2022, p. 39 (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) fabriker.
- Aha! Dj' î so! ... Di m' va ... emantchî ene fåsse kerele— Édouard Remouchamps, Bultén del Societé d' Lidje, Bulletin de 1858, «w:Li savtî», 77-143 (fråze rifondowe).
- Les Polonès avént emantchî des rominnes po sawè çou ki rivneut a tchaeconk, a l' après d' ene faflote — Louis Sohy (fråze rifondowe).
- Emantchî ene fårce avou des chalotes, finmint ctayeyes, des breles et del dragone (J. Delahaut).
- (viebe å coplemint) edvinter.
- — I n’a trinte-sîh sôres di canifechtône, lisqué tchûsîrè-t-on, pinse-tu?
— Tchûsî! bodje-tu, va, on èmantch’rè so pâ so fotche on volapuk flamind èt l’ toûr sèrè djouwé. Les maîsses tîhons n’ sont nin so ’ne djèye dai, fré— Joseph Vrindts, Tot tûsant (1924), Ine sicole flaminde po nos Députés walons, p.49.
- — I n’a trinte-sîh sôres di canifechtône, lisqué tchûsîrè-t-on, pinse-tu?
- (viebe å coplemint) scrire, arimer, compozer.
- Dj' ataka, plin d' prèstance,
O nosse vigreûs patwès,
Des bokets d' circonstance
Èmantchis a l'èsprès!
— Camille Gaspard.
- Dj' ataka, plin d' prèstance,
- (viebe å coplemint) (sessouwalité) (rabaxhanmint) fé l' amour a (ene comere).
- C' est ene ki dj' aveut emantchî cwand dj' esteu djonnea.
- (viebe å coplemint) atraper, rôler.
- Li vindeu m' aveut bén emantchî.
- (viebe å prono)
- Gontrand de Walthéry ! Èn ome da l' imperatrisse… Çoula vout dire k' i gn a ene sacwè ki s' emantche … — Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 15 (fråze rifondowe).
Parintaedje candjî
Sinonimeye candjî
- (fé l' amour, tot cåzant platmint) : cougnî, mete li mantche
- (atraper, rôler) : brocter, groujhî; Loukîz a : « groujhî »
Contråve candjî
Rilomêye do mot candjî
Li mot dins on tite di live, di gazete, di soce, di marke
- "Deus galants emantchîs" : comedeye di troes akes da François Loriaux
Ortografeyes candjî
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Ratournaedjes candjî
fé l' amour, tot cåzant platmint Loukîz a : cougnî
si fé catchetmint
- Francès : se tramer (fr), se préparer (fr)
Pårticipe erirece candjî
singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | emantchî | emantchîs |
femrin | emantcheye | emantcheyes |
emantchî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "emantchî", ki pout esse eployî come addjectif et come sustantif.
Addjectif candjî
singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | emantchî | emantchîs |
femrin padrî | emantcheye | emantcheyes |
femrin padvant | emantcheye | emantcheyès |
emantchî omrin
- djondou, atrapé.
- «Deus galants emantchîs», c' esteut l' tite d' ene comedeye da Françwès Loriaux.
- astoké.
- Adon l' moteur foircixh; i petårdêye, hansixh, boerlêye; li batchea monte et s' implixh d' årzeye, la k' s' efoncèt les lujhantès brokes d' acî emantcheyes sol boird — Louis Lagauche, "Li hatche di bronze" (1937), p. 48 (fråze rifondowe).
Sinonimeye candjî
Loukîz a : «Sinonimeye:groujhî»
Ratournaedjes candjî
atrapé Loukîz a : Sinonimeye:groujhî