Etimolodjeye

candjî

Tayon-bodje latén « frustiare » (minme sinse), avou assaetchance di "froyî" (bodje "fricare").

Prononçaedje

candjî
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) froxhe
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) froxhîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) froxhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) froxhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) froxhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) froxhive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) froxhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av) froxhî
Ôtes codjowaedjes come waitî

froxhî

  1. (viebe å coplemint) :
    1. sipotchî ene miete (des fruts, des yerbêyes).
      • N' ermouwez nén tant les poeres, vos les alez froxhî.
      • Rade, il ont gripé d’ssus po lî r’cèper sès cohes,
        èt lès hèpes ataquèt. Li crèstê si påhûle
        si rimplih d’on grand brut. On ôt crohî lès bwès
        qui s’frohèt lot toumant so lès bouhons spatés.
        Henri Simon.
      • Ele froxhe èn åbe come on fuzea,
        Li palå do minme ki l’ måjhire,
        Est ehertchî pa si corantJoseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.12, “Li Bonne Chance fait tot” (fråze rifondowe).
      • Poqwè-ç’ qu’is sont frochîs
        Lès pus bias ouy do monde
        Èt qu’il èst margougnî
        Li blanc cwârps di mès sondjes ?
        Andrée Bacq.
    2. passer åd triviè di (des bouxhons, des håyes, metans tot djåzant di biesses al disgoviene).
      • Li vatche a froxhî l' håye.
      • Nozôtes, nos froxhans bwès et håyes Po trover ene coxhe bele assez (Li nute di may).
    3. fé des pleus, cafougnî (on mousmint).
      • Elle a dedja froxhî s' bele cote.
    4. spiyî.
      • Mi patreye voleut a tote foice
        Froxhî les tchinnes k' el sitrindént. Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "1830", p.37 (fråze rifondowe).
    5. (mot des cinsîs) cafroyî (ene påte) inte ses deus mwins, po fé rexhe les xhos (les grins) et vey s' i sont maweurs.
  2. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « dins », « divins ») :
    1. bôrer dins et spotchî.
      • Ene volêye di pietris; dji moennéve l' oto; dji froxhe didins; dj' endè towe shijh Lucyin Mahin (fråze rifondowe).
    2. moussî e-n ene plaece k' il î fwait målåjhey passer.
      • Po-z acsure li cinse sol crestea, faleut froxhî dins on berwezant tcherå Léon Gengoux (fråze rifondowe).
  3. (v. sins coplemint) :
    1. froyî (si mopliyî, tot djåzant des pexhons).
    2. (radoûcixhanmint, tot rmetant l' cayet a des pexhons ki låtchèt leu froye) schiter.
      • On l' refaxhive pol bateme: elle a froxhî on côp, ki l' mårene end a yeu so s' blanke cote.
    3. (brut) fé do brut tot toumant åd fwait di coxhetes
      • Les åbes, tot l' veyant, vni, n' ont pus l' air si froûleus ;
        Et, miråke ! Plicploc, on-zôt ene sacwè ki froxhe
        Pwis des coxhetes toumèt sol tere tote blanke, ki croxhe
        Dizo les pîs del feme, trîmant po s' fé do feu
        Louis Lagauche, "L' inmant", Doûce sovnance, (1947), p. 91 (fråze rifondowe).
  4. (viebe å prono) :  Loukîz a : « si froxhî ». :
    1. si spotchî ene miete (ene plaece di s' coir) et s' fé må.
      • I s' a froxhî ene coisse e toumant Motî d’ Cînè (fråze rifondowe).
      • Si nos avans ploré
        Nos n' avans måy dizesperé
        Do vey ti deure carcasse,
        Si froxhî dzo les côps des cis sont nos frésLouis Lagauche, "L' inmant", Ås walons, (1947), p. 120 (fråze rifondowe).

Ratourneures

candjî
  1. awè s’ panî froxhî
  2. froxhî dins l’ cråxhe
  3. Vos avoz bén peu di vs froxhî ls oxheas : dijhêye a onk, ene ki n' vout rén fé

Parintaedje

candjî

Sinonimeye

candjî

Ortografeyes

candjî
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Li mot n’ est nén dins : R13

Ratournaedjes

candjî
sipotchî ene miete (des fruts, evnd.)
passer åd triviè
cafougnî (on mousmint)
bôrer (dins) et spotchî
passer e-n ene målåjheye plaece
si mopliyî, po les pexhons  Loukîz a : froyî
    radoûcixhant mot po "schiter"
    fé do brut tot toumant
    •   Francès : tomber (fr) bruyamment en parlant de branches (nén ratournåve direk e francès)
    si spotchî ene plaece do coir

    Pårticipe erirece

    candjî

    froxhî omrin

    1. Pårticipe erirece omrin do viebe "froxhî".
      • Li vatche a froxhî l' håye.
      • On l' refaxhive pol bateme: elle a froxhî on côp, ki l' mårene end a yeu so s' blanke cote.

    Addjectif

    candjî
    singulî pluriyal
    omrin froxhî froxhîs
    femrin padrî froxheye froxheyes
    femrin padvant froxheye froxheyès

    froxhî (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

    1. plin d' bleus, plin d' froxheures.

    Sinonimeye

    candjî

    Ratournaedjes

    candjî
    avou topli des froxheures (djin)
    avou des côps (frut)