waxhea

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje latén « vascellum » (djusse, waxhea, pitit våze, tchetoere, taexhon); racuzinåve, dabôrd, avou l' francès « vaisseau »; mot cité dins l’ FEW 14 192b.

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /va.ʃja/ /va.ʃa/ /wa.ʃɛː/ ^{aschoûtez lu} /va.ʃɛː/ /va.ʃe/ /wa.hɛː/ /va.hɛː/ /wa.hɛ̃/ /va.hɛ̃/ /wa.hja/ (betchfessî xh), (betchfessî ea) (36 prononçaedjes)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /wa.ʃja/ (waire u nén prononcî insi å 20inme sieke)
Ricepeures : wa·xhea

Sustantif

singulî	pluriyal
waxhea	waxheas

waxhea omrin

(mot des mnujhîs et scrinîs) caisse di bwès k' on mete on moirt divins.
- Si maladeye el moennrè-st e waxhea. — Motî Forir (fråze rifondowe).
- Li sinne des deus djonneas,
  Hazixhant dvins cwate plantches, li coir di ç’ pôve viye åme,
  M’ a rivnou tot veyant l’ imådje di s’ rowe, et ene låme
  A toumé foû d’ mes ouys so l’ ombion di s’ waxhea— Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.25, “Vîx Souv’nir” (fråze rifondowe).
- Dins l' viye cimintire, on rboutéve on mete céncwante di tere sol waxhea. — Jean-Jacques Gaziaux (fråze rifondowe).
- Li prumî clå a stî metou avou nosse prumî cri et l' dierin claprè sol plantche di nosse waxhea. — Jean-Luc Fauconnier (fråze rifondowe).
- On m' aveut houkî po poirter l' bayåd avou l' waxhea dsu, li djoû di l' etermint. — Henry Matterne (fråze rifondowe).
- Dji veyeu mi prôpe etermint dins m' sondje et dj' esteu dins m' prôpe waxhea — Robert Mathieu (fråze rifondowe).
- Pus bea k' ça, dji n' l' a jamwais fwait, sapinse li mnujhî ki vneut d' achever l' waxhea di s' bele-mere. — Roger Viroux (fråze rifondowe).
(imådjreçmint) moirt.
- Bassès måjhones sins djoye, måhaiteyes, pôvriteuses,
  Leyant vey des façådes sins beaté, sins ratrait ;
  Fjhant des hisdeus vinåves tot djondant vos waxheas
  Wice ki l' ovrî do fond s' anoye disk' å waxhea !— Louis Lagauche, "L' inmant", Å neûr payîs dè l’ hoye, (1947), p. 129 (fråze rifondowe).
(ahesse di manaedje) grande caisse di bwès la k' on foléve les draps.
(mot d’ boledjreye-påstedjreye) rond batchea di bwès (des côps avou on ceke di fier åtoû), di strin tressî, ou d' hårdêyes :
1. ki les boledjîs fjhént l' pwin dvins.
2. dins on manaedje, k' on meteut sol paile del sitouve avou l' pwin dsu por lu dmorer tchôd .
  - Cwand l' pwin esteut levé, on l' ritournéve et l' mete dissu l' aisse dins l' waxhea — Lucyin Mahin (fråze rifondowe).
3. po mete rispoizer l' laecea, pol crinme monter.
pitit cwåré batchea po fé des lives di boure.
muzeure
1. po les likides.
2. pol grin, d' a pô près 20 l.
  - Muzurez m' on waxhea d' frumint — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
  - Passez l' estritche sol {np3}} — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
  - Po mostrer s' foice, on s' tcherdjive avou 50 kilos, e tnant ses deus pîs dins l' waxhea. — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
  - El trazinme waxhea, c' est pol bateu — Motî d’ Cerfontinne (fråze rifondowe).
vere.
1. grand vere a boere, sins pî.
2. pitit vere al gote.
  - Nos boerans on waxhea di chnik — Motî do Coûtchant walon (fråze rifondowe).
  - Boevans on waxhea d' peket — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
(vî vî mot) tchetoere.
- On waxhea d' moxhes — Motî Toussaint (fråze rifondowe).

waxhea e l' moirtouwaire

Ratourneures

Les waxheas n' ont pont d' potche u: gn årè nole taxhe après t' waxhea : cwand to mourrès, to n' pôrès nén prinde tes cwårs avou twè; on ndè va nén avou ses çanses.