tourner
Walon (Rifondou)Candjî
PrononçaedjeCandjî
- AFE :
- diferins prononçaedjes : /tuːʀ.ˈne/ /tuːʀ.ˈnɛ/ /toːʀ.ˈnɛ/ /tuːʀ.ˈniː/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /tuːʀ.ˈne/
- Ricepeures : nén rcepåve
Etimolodjeye 1Candjî
S’ i gn åreut ene sakî ki sepreut cwè å dfwait di l’ etimolodjeye di « tourner », el pout stitchî vaici.
ViebeCandjî
| Djin et tins | Codjowa |
|---|---|
| Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | toûne |
| Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | tournez |
| Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | tournans |
| Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | toûnnut |
| Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | toûnrè |
| Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | tournéve |
| Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | toûne |
| pårt. erirece (dj’ a, vos av) | tourné |
| Ôtes codjowaedjes | come wårder |
tourner
Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.I. [v.c.]
1. fé ndaler e rond. Vos iroz tourner l' clé del buze, gn a l' feu ki brouye. Dji n' saveu d' ké costé tourner l' tiesse. F. tourner.
>> tourner l' boure : bate li boure avou on bultea a manike. F. baratter.
>> tourner l' tiesse a ene sakî : a) lyi fé fé çou k' on vleut, lyi fé candjî d' idêye. F. persuader, séduire. b) li fé må tourner. On dit eto: dibåtchî, disvoyî. F. entraîner, dévoyer.
2. mete di l' ôte costé.
>> tourner ses talons : end aler. >> tourner l' dos; tourner l' cou: a) esse metou e contråve sinse. b) èn nén rwaitî (ene sakî). F. dédaigner.
>> Gn a tot ki vs toûne li cou : gn a rén ki va. F. malchance, guignon, adversité.
>> Dji n' toûnreu ddja l' mwin pol ramasser : Dji n' freu rén po-z awè ça. Franwal: ahåyant po: "Je ne lèverais pas le petit doigt".
>> tourner camizole (u: cazake) : candjî d' idêye, di pårti politike, evnd. F. retourner sa veste.
>> tourner ene sakî : lyi fé fé çou ki vs vloz k' i fwaiye. I s' a leyî tourner. Il est foirt po tourner les djins. On dit eto: atourner. F. circonvenir, influencer, faire changer d'opinion, convaincre.
>> tourner les rujhes : les fé ndaler, et raveur åjhey. F. éluder les difficultés, résoudre les problèmes. rl a: problinme.
3. fé l' toû di, aler dins totes les måjhons di (on viyaedje, on coulot), voyaedjî dins totes les coines di (on payis). Il ont stî tourner Bive po rén. Lu cåzéve bén -- trop bén, djhént i les vîs -- et k' i saveut fé li rclame e tournant les viyaedjes. — G. Lucy (fråze rifondowe). F. silloner, visiter les clients de, faire le tour des habitants de.
4. arindjî d' ene bele façon. I sait bén tourner les complimints. On dit eto: atourner.
>> tourner (ene sacwè) a s' façon : li vey come on l' vout bén. F. interpréter.
>> tourner ene lete : el bén scrire. Il aveut bén tourné s' lete. F. rédiger, agencer, arranger.
II. [v.s.c]
1. aler e rond. Li tere toûne åtoû do solea. Li rowe toûne so l' aessi.
>> tourner åtoû d' ene sakî : sayî do hanter avou leye. I vént cobén tourner åtoû d' leye.
>> tourner åtoû do pot : èn nén dire direk çou k' on vout.
>> tourner a tos les vints : candjî toltins d' avis. On dit eto: boerler avou les leus et bawyî avou les tchéns.
2. aveur li tournisse. On dit eto: dôrner. Dj' a l' tiesse ki toûne. F. avoir le vertige.
3. candjî d' pårti. Il a tourné avou ls ôtes. On dit eto: ritourner.
4. aler sol costé. On djheut "håre" å tchvå po tourner a hintche.
>> tourner so boton : eraler did wice k' on vént. F. faire demi-tour.
5. bén roter, tot djåzant d' ene machine, on traeyin. Ça toûne bén, vosse pitit botike. F. fonctionner, marcher.
>> ça toûne come on molén : ça toûne e fjhant on bea brut, tot djåzant d' on vî moteur rifwait, evnd.
>> tourner al vude : u
>> tourner sot : a) tourner sins avancî, tot djåzant d' on visse. b) tourner sins fé avancî l' machine. Nodihu ! Vo rla co l' éndjole co ki toûne al vude. Mônî, doirmoz ? Gn a l' molén, vosse molén ki toûne sot (tchanson d' efants). rl a: racatourner, s' ewaerer. F. tourner à vide, se planter, ne plus répondre.
6. candjî d' on costé u d' l' ôte.
>> bén tourner : a) aveur ene veye oniesse. Elle a co bén toûrné. F. bien évoluer. b) bén aler. Tot l' bazår lyi toûne bén.
>> tourner må : divni målåjhey, tot djåzant del veye d' ene sakî ki n' shût nén les rîles. On djoû ou l' ôte, ça toûnrè må. må tourner: moenner ene nén oniesse veye, esse dibåtchî. F. mener une vie de débauche. Pu al fén, elle a må tourné, tantea ki si onke curé l' a rebalé amon s' pere å Belin. — G. Lucy (fråze rifondowe). rl a: må-tourné.
7. suri, tot djåzant do laecea. Li laecea a tourné, il a fwait trop tchôd.
8. divni bén rond, tot djåzant d' salådes. Les salådes kimincèt a tourner. F. pommer. rl a: tourné.
III. tourner a [viebe a nén droet coplement] si candjî a. La prizeure fwait tourner l' laecea a makêye. F. tourner en, se transformer en.
>> tourner a rén : a) ni pus aler, tot djåzant d' on botike, evnd. F. péricliter. Ça toûne a rén come les cabus då Djan do Cotlî. b) si distrure, tourner a poûssire. Ci pire la n' aléve nén po basti: ele tournéve a rén avou les plouves et les djalêyes (ramexhné pa J. Germain). F. se dégrader. c) esse distrût pa des vierméns. Li djårdinî esteut disbåtchî di vey ses beas rôzîs, féns emîlés, tourner a rén (C. Colonval). d) piede tot si oneur. Il a tourné a rén, e boevant. F. s'avilir. >> tourner a cou d' poyon; u: >> a cou d' botaye; u:
>> a compote : tourner a rén.
>> fé tourner a borike : fé pår assoti. Ti m' frè tourner a bourike.
>> tourner a rosse, a tcharogne : divni fén metchant.
IV. [viebe sins djin] (cwårdjeu) esse li coleur ki va (ki c' est l' atote).
- Cwè çk' i toûne ? Des makes.
- O mon Diu ké micmak I toûne des cours, i toûne des makes — J. Franquet (fråze rifondowe).
V. si tourner [v.pr.]
1. riwaitî do costé di, si mete so èn ôte costé. Cwand ça n' va nén, ti t' pous tourner come ti vous.
2. tourner on boket di s' coir.
>> si tourner les pôces : èn rén aveur a fé.
3. si rtourner, aveur di keure di. Est çk' i s' toûne, lu, nosse tayeur, s' on lyi ofrixh si ptite porcion d' gote ? (P.J. Dosimont). F. se faire des soucis, se soucier, avoir des complexes.
ParintaedjeCandjî
- toû, tour (di tourneu)
- tourné
- tournaedje, tourneu, tournant
- tourniker, tourniket, tournikete, tournicoker
- atourner, ratourner, ratournaedje, ratourneu, ratournåve
- catourner, racatourner, catoû
- distourner
- kitourner, cotoû
- ritourner
Etimolodjeye 2Candjî
Viebe fwait sol bodje « tour ».
ViebeCandjî
tourner (v. å coplemint)
- fabriker å tour.
- I lyi ont fwait tourner des pîs d’ tåve po si egzamin.
RatourneuresCandjî
- tourner ene bole : fé ene bole di djeu d’ beyes.
ParintaedjeCandjî
OrtografeyesCandjî
I gn a co rén dins ci hagnon ci, mins si vos irîz rnaxhî dins des ôtes motîs, et trover l’ mot « tourner », riherez ciddé li scrijha do mot ki vos î avoz trové, et l’ rahouca do motî el Djivêye des motîs do walon.
RatournaedjesCandjî
Francès : tourner (fr), façonner au tour
FrancèsCandjî
PrononçaedjeCandjî
- AFE : /tuʁne/
ViebeCandjî
tourner