Walon (Rifondou) candjî

Etimolodjeye candjî

Tayon-bodje latén « aequalis » (ewal), , avou l’ betchete « a- » des viebes ey avou l’ dobe cawete « -i » des viebes, a rmete avou l' vî lingaedje d’ oyi « egalir ».

Prononçaedje candjî

Viebe candjî

Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) agali / agalixh
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) agalixhoz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) agalixhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) agalixhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) agalirè / agalixhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) agalixheu
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) agalixhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av) agali
Ôtes codjowaedjes come prusti

agali (viebe å coplemint)

  1. rinde ewal, lisse.
    • Ene fråze d’ egzimpe est co a radjouter.
  2. rinde gåy.
    • Il est télmint comike k' il agalixh tote li måjhon
  3. rinde bea.
    • Il a bén agali s' måjhon.
    • C' est ene feme todi bén agaleye

Sinonimeye candjî

Contråve candjî

Ortografeyes candjî

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes candjî

rinde ewal, lisse
rinde gåy
rinde bea

Pårticipe erirece candjî

agali omrin

  1. Pårticipe erirece omrin do viebe "agali".
    • Ene fråze d’ egzimpe est co a radjouter.

Codjowas candjî

Dobès rfondowes
agali   agalixh
Do viebe «agali»
  1. indicatif prezintrece, prumire djin do singulî
  2. kimandeu prezintrece, deujhinme djin do singulî, fôme camaerådrece

Addjectif candjî

singulî pluriyal
omrin agali agalis
femrin padrî agaleye agaleyes
femrin padvant agaleye agaleyès

agali omrin

  1. djinti, poli.
  2. vicrûle, alicant.
    • Il est co agali po si ådje.
  3. plaijhant.
    • Elle a on ptit vizaedje tot agali
  4. dispierté, atimprou.
    • C' est èn agali.
  5. prôpe.
  6. nozé, avnant.
    • On ptit tchapea agali.
    • Mins tot d’ on côp, dai, kéne sorprijhe !
      A poenne arivé viè l’ tournant,
      K’ est-ç’ k’ i voet el broumeur tote grijhe,
      Håynant s’ pus agali rivnant
      Leyant djowter, divins ses croles,
      Les flåwes ridjets d’ on tene soloMartin Lejeune, "L’iviêr èt l’amour" (fråze rifondowe).
    • — Pauve sot potince, i forcrèhe po l’ amou qu’on lî dit qui s’ feume èst-agalèye !… Bâbô!… dishombe-tu dè wayemer l’ djalos’rèye, si ti n’ vous nin toûrner a bordon d’ canadaJoseph Vrindts, Tot tûsant (1924), I tint s’ Feume à l'’oûy!.
    • Tot çoula, des pårtchets d’ fleurs tertotes a l’ pus agaleye, des rôzes, des djalofrenes, des feus-d-li, des clawsons, des beldjamenes, des raezetes, des tulipås, des muguets, eccetera Margote Fizêye, tot çou ki vs poloz vs mådjiner come fleurs, esteut chal rapoûlé a ene feye, sins asteme a l’ såjhon, et leu sinteur vos rimplixhéve les narenes a vs fé påmer d’ aweure et d’ contintmint — JBzzs, p. 45 (fråze rifondowe).
  7. finåd, malén.

Ortografeyes candjî

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes candjî

atimprou
plaijhant