prôpe
Walon (Rifondou)
candjî
Cisse pådje ci do Wiccionaire n’ est co k’ ene esbåtche.
Si vos avoz des cnoxhances sol sudjet, vos nos ploz aidî tot rtchôcant des dnêyes so l’ årtike : clitchîz sol boton « candjî » po radjouter des infôrmåcions.
Si vos avoz des cnoxhances sol sudjet, vos nos ploz aidî tot rtchôcant des dnêyes so l’ årtike : clitchîz sol boton « candjî » po radjouter des infôrmåcions.
Etimolodjeye 1 candjî
Addjectif candjî
| singulî | pluriyal | |
|---|---|---|
| omrin | prôpe | prôpes |
| femrin padrî | prôpe | prôpes |
| femrin padvant | prôpe | prôpès |
prôpe
- nete (bén rnetyî, sins nole taetche).
- Do prôpe lindje.
- Vosse prôpe tchimijhe est sol plantchî.
- On n' årè nén åjhey po l' rawè prôpe (R. Hostin).
- Dji lyi aveu dit d' mete ene prôpe camizole — Pierre-Joseph Dosimont.
- F. propre, lavé, débarbouillé.
- prôpe et nete : ridoblaedje di sinonimes.
- prôpe et nete come el rowe Påkete : bén prôpe.
- prôpe come on pronne k' a stî lavé deus côps; u: ossu prôpe k' on navea k' a stî pelé deus côps; u: prôpe come on nou sô; u: prôpe come li cou d' l' efant Djezus : bén prôpe, bén lavé.
- rl a: rilure, riletchî, blinker.
- aveur li dzeu di s' tiesse ossu prôpe k' on navea pelé deus côps : esse tchenou.
- rl a: pane di veule.
- bén moussî, bén abiyî.
- I fåt vey, si grande djupe a fåkete, come elle est prôpe avou.
- Li gamene esteut prôpe po fé ses påkes. — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
- Mon Diu k' i sont beas, k' i sont prôpes; on lzè magnreut (R. Joelants).
- On dit eto: gåy.
- F. coquet, élégant, chic, soigné.
- esse prôpe avou rén : esse bea, minme avou des bonmartchîs mousmints.
- ki n' fwait pus dins ses faxhes, tot djåzant d' on påpåd.
- Cwand i sont prôpes, on les mete e scole.
- k' i gn a pont d' crouwås dvins, tot djåzant d' ene dinrêye.
- Voste avoenne est co bén prôpe.. — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- F. désherbé, sans mauvaises herbes.
- bén claire tot cåzant del lune.
- Li lune est prôpe: i va fé bea.. — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- F. détachée.
- (tot djåzant årvier) må prin(jhe).
- Bén vo t' la prôpe !
- Si nos n' avans k' ça d' pinsion, nos estans prôpes ! — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
- F. dans de beaux draps, en mauvaise posture, mal loti.
- Vo l' la prôpe ! :: Djel vou bén croere: i fwait s' comission a l' ouxh : djeu d' mot avou l' sinse di dvant.
- nén prôpe: nén oniesse, nén comifåt.
- Ça n' est nén foirt prôpe di s' mostrer tot nou al finiesse.. — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
Ratourneures candjî
Sustantif candjî
| singulî | pluriyal |
|---|---|
| prôpe | prôpes |
prôpe omrin
- do prôpe: (tot djåzant årvier) ene laide keure.
- Bén c' est do prôpe çou k' il ont la fwait a leus vîs parints.
- sakî bon po, capåbe di.
- prôpe a rén; prôpe a tot; bon a tot et prôpe a rén; prôpe a rén et bon a tot : onk ki s' endè fåt dmefyî, k' i n' lyi fåt rén dner a fé.
- F. mauvais sujet, incapable.
- On dit eto: laid wasse, laid måmå.
- des prôpes: des grossès biestreyes.
- Bén i nd a fwait des prôpes !
- On dit eto: des beles.
- F. connerie, bêtise, gaffe, maladresse, bévue.
Ortografeyes candjî
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Etimolodjeye 2 candjî
Tayon-bodje latén « proprius »
Addjectif candjî
| singulî | pluriyal | |
|---|---|---|
| omrin | prôpe | prôpes |
| femrin padrî | prôpe | prôpes |
| femrin padvant | prôpe | prôpès |
prôpe
- bén da sinne.
- Èm prôpe pere; mes prôpes parints; c' est dins s' prôpe måjhon; c' est s' prôpe feye.
- I n' fåt nén dire do må di si prôpe famile.
- Dji veyeu mi prôpe etermint dins m' sondje et dj' esteu dins m' prôpe waxhea — Robert Mathieu (fråze rifondowe).
- mes prôpès djins : mi prôpe famile. F. propre, personnel; Alm. "eigen";
- Ingl. own.
- direk, foirt près, tot djåzant d' on parint.
- On cuzén djermwin, c' est l' fi d' ene prôpe matante, d' on prôpe mononke.
- Il a stî piyî pa ses prôpes vijhéns (R. Hostin).
- vraiy(e).
- Por mi, dji lyi poitrè m’ vantrin; Il est si bea, s’ est i si fén K’ on direut del prôpe soye (Noyé walon).
- Loukîz a : veritåve.
- F. vrai, véritable
- (vî uzaedje, pus waire eployî) Li minme
- Mins li pôve ome î wagna s' moirt, i vs lyî flaxhént ene dågue e coir. Djusk' å poumea; et, el prôpe plaece, i vs ahierpént m' sour pa les fesses, et s' è fijhént-i leu bon plêzir.
Sourdance : Quatre dialogues de paysans (1631-1636), ramexhnés pa Jean Haust
Sustantif candjî
| singulî | pluriyal |
|---|---|
| prôpe | prôpes |
prôpe omrin
- prôpe decidaedje.
- C' est di s' prôpe k' il a intré drola.
- Vos n' avoz jamwais seu fé on procès-verbå di vosse prôpe — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
- F. gré, initiative.
Adviebe candjî
prôpe
- directumint et nén po ene ôte.
- C' est po mi-minme prôpe, po lu-minme prôpe, po leye-minme prôpe.
- F. en propre.
Ortografeyes candjî
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :