prôpe
Cisse pådje ci do Wiccionaire n’ est co k’ ene esbåtche.
Si vos avoz des cnoxhances sol sudjet, vos nos ploz aidî tot rtchôcant des dnêyes so l’ årtike : clitchîz sol boton « candjî » po radjouter des infôrmåcions.
Si vos avoz des cnoxhances sol sudjet, vos nos ploz aidî tot rtchôcant des dnêyes so l’ årtike : clitchîz sol boton « candjî » po radjouter des infôrmåcions.
Etimolodjeye 1
candjîAddjectif
candjî| singulî | pluriyal | |
|---|---|---|
| omrin | prôpe | prôpes |
| femrin padrî | prôpe | prôpes |
| femrin padvant | prôpe | prôpès |
prôpe
- nete (bén rnetyî, sins nole taetche).
- Do prôpe lindje.
- Vosse prôpe tchimijhe est sol plantchî.
- On n' årè nén åjhey po l' rawè prôpe (R. Hostin).
- Dji lyi aveu dit d' mete ene prôpe camizole — Pierre-Joseph Dosimont.
- F. propre, lavé, débarbouillé.
- prôpe et nete : ridoblaedje di sinonimes.
- prôpe et nete come el rowe Påkete : bén prôpe.
- prôpe come on pronne k' a stî lavé deus côps; u: ossu prôpe k' on navea k' a stî pelé deus côps; u: prôpe come on nou sô; u: prôpe come li cou d' l' efant Djezus : bén prôpe, bén lavé.
- rl a: rilure, riletchî, blinker.
- aveur li dzeu di s' tiesse ossu prôpe k' on navea pelé deus côps : esse tchenou.
- rl a: pane di veule.
- bén moussî, bén abiyî.
- I fåt vey, si grande djupe a fåkete, come elle est prôpe avou.
- Li gamene esteut prôpe po fé ses påkes. — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
- Mon Diu k' i sont beas, k' i sont prôpes; on lzè magnreut (R. Joelants).
- On dit eto: gåy.
- F. coquet, élégant, chic, soigné.
- esse prôpe avou rén : esse bea, minme avou des bonmartchîs mousmints.
- ki n' fwait pus dins ses faxhes, tot djåzant d' on påpåd.
- Cwand i sont prôpes, on les mete e scole.
- k' i gn a pont d' crouwås dvins, tot djåzant d' ene dinrêye.
- Voste avoenne est co bén prôpe.. — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- F. désherbé, sans mauvaises herbes.
- bén claire tot cåzant del lune.
- Li lune est prôpe: i va fé bea.. — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- F. détachée.
- (tot djåzant årvier) må prin(jhe).
- Bén vo t' la prôpe !
- Si nos n' avans k' ça d' pinsion, nos estans prôpes ! — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
- F. dans de beaux draps, en mauvaise posture, mal loti.
- Vo l' la prôpe ! :: Djel vou bén croere: i fwait s' comission a l' ouxh : djeu d' mot avou l' sinse di dvant.
- nén prôpe: nén oniesse, nén comifåt.
- Ça n' est nén foirt prôpe di s' mostrer tot nou al finiesse.. — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
Ratourneures
candjîSustantif
candjî| singulî | pluriyal |
|---|---|
| prôpe | prôpes |
prôpe omrin
- do prôpe: (tot djåzant årvier) ene laide keure.
- Bén c' est do prôpe çou k' il ont la fwait a leus vîs parints.
- sakî bon po, capåbe di.
- prôpe a rén; prôpe a tot; bon a tot et prôpe a rén; prôpe a rén et bon a tot : onk ki s' endè fåt dmefyî, k' i n' lyi fåt rén dner a fé.
- F. mauvais sujet, incapable.
- On dit eto: laid wasse, laid måmå.
- des prôpes: des grossès biestreyes.
- Bén i nd a fwait des prôpes !
- On dit eto: des beles.
- F. connerie, bêtise, gaffe, maladresse, bévue.
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Etimolodjeye 2
candjîTayon-bodje latén « proprius »
Addjectif
candjî| singulî | pluriyal | |
|---|---|---|
| omrin | prôpe | prôpes |
| femrin padrî | prôpe | prôpes |
| femrin padvant | prôpe | prôpès |
prôpe
- bén da sinne.
- Èm prôpe pere; mes prôpes parints; c' est dins s' prôpe måjhon; c' est s' prôpe feye.
- I n' fåt nén dire do må di si prôpe famile.
- Dji veyeu mi prôpe etermint dins m' sondje et dj' esteu dins m' prôpe waxhea — Robert Mathieu (fråze rifondowe).
- mes prôpès djins : mi prôpe famile. F. propre, personnel; Alm. "eigen";
- Ingl. own.
- direk, foirt près, tot djåzant d' on parint.
- On cuzén djermwin, c' est l' fi d' ene prôpe matante, d' on prôpe mononke.
- Il a stî piyî pa ses prôpes vijhéns (R. Hostin).
- vraiy(e).
- Por mi, dji lyi poitrè m’ vantrin; Il est si bea, s’ est i si fén K’ on direut del prôpe soye (Noyé walon).
- Loukîz a : veritåve.
- F. vrai, véritable
- (vî uzaedje, pus waire eployî) Li minme
- Mins li pôve ome î wagna s' moirt, i vs lyî flaxhént ene dågue e coir. Djusk' å poumea; et, el prôpe plaece, i vs ahierpént m' sour pa les fesses, et s' è fijhént-i leu bon plêzir.
Sourdance : Quatre dialogues de paysans (1631-1636), ramexhnés pa Jean Haust
Sustantif
candjî| singulî | pluriyal |
|---|---|
| prôpe | prôpes |
prôpe omrin
- prôpe decidaedje.
- C' est di s' prôpe k' il a intré drola.
- Vos n' avoz jamwais seu fé on procès-verbå di vosse prôpe — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
- F. gré, initiative.
Adviebe
candjîprôpe
- directumint et nén po ene ôte.
- C' est po mi-minme prôpe, po lu-minme prôpe, po leye-minme prôpe.
- F. en propre.
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :