toutchî
Etimolodjeye
candjîTayon-bodje latén « toccare », lu-minme fwait so on mot-brut «tok» (come «toker»), çou ki dene on mot avou l’ cawete « -î ».
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /tu.ˈt͡ʃiː/ /tu.ˈt͡ʃi/ /tu.ˈt͡ʃɛ/ /tu.ˈt͡ʃe/
- (pa rfrancijhaedje) /tu.ˈʃe/ /tu.ˈʃɛ/ /tu.ˈʃi/ /tu.ˈʃiː/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /tu.ˈt͡ʃiː/
- diferins prononçaedjes : /tu.ˈt͡ʃiː/ /tu.ˈt͡ʃi/ /tu.ˈt͡ʃɛ/ /tu.ˈt͡ʃe/
- Ricepeures : tou·tchî
Viebe
candjîDjin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | toutche |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | toutchîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | toutchans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | toutchnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | toutchrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | toutchive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | toutche |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | toutchî |
Ôtes codjowaedjes | come waitî |
toutchî
- (viebe å coplemint) (disconsyî uzaedje) djonde fizicmint.
- Dji vos disfind del toutchî — Motî d’ Cînè (fråze rifondowe).
- Ou bén s' on l' toutche, ele brait k' on lyi va xhiyî s' pea d' couti, çoula fwait ki l' mame dit todi a s' båshele : — Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.7 (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) djonde a poenne.
- I m' a toutchî do dbout di s' doet — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « a ») (dins ene fråze di noyaedje) : (èn nén) prinde ene sacwè k' est a poirtêye.
- Todi est i, ki Djermwinne k’ aveut djusse dandjî d’ èn oû po s’ coujhene, et ki n’ åreut oizou toutchî a l’ cwåtron apresté po l’ martchand, a corou a catchete å poyî — Jacques Desmet, On Sånî a pårt.
- (viebe å coplemint) djonde li cour, les sintimints.
- Ça n’ mi toutche nén — Motî d’ Cînè (fråze rifondowe).
- E l' veyant sofri, ça m' a bråmint toutchî — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
- C' est ene muzike ki m' toutche e l' åme — Albert Maquet (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) djonde avou ene åre (bale, fritche).
- Li singlé a stî toutchî al sipale.
- (viebe å coplemint) riçure des cwårs (k' on-z î a droet).
- Il a toutchî des cwårs — Motî d’ Cînè (fråze rifondowe).
- (Elle n' a nén co) toutchî s' pinsion — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
- (viebe å prono) : Loukîz a : « si toutchî »..
Ratourneures
candjî- sins awè l’ air d’ î toutchî
- Martchî conclu, Tchekischite s' è va å rindez-vous, franc come on tigneus, mins portant sins aveur l' air d' î toutchî — Joseph Dufrane (fråze rifondowe).
- toutchî on mot
- Dji lyi end a toutchî on mot — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
Parintaedje
candjî(minme sourdant etimolodjike)
Sinonimeye
candjî- (djonde fizicmint) : djonde, adjonde; Loukîz a : « djonde »
- (djonde a poenne) : aduzer, schaver, betchî, avinde; Loukîz a : « aduzer »
- (djonde les sintimints) : mouwer, avinde
- (djonde avou ene åre) : acsure
- (riçure des cwårs) : lever
Fås amisse
candjîpo les diferinces d' uzaedje inte li walon «toutchî» et l' francès «toucher», Loukîz a : «toucher»
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Li mot n’ est nén dins : R13
Ratournaedjes
candjîPårticipe erirece
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | toutchî | toutchîs |
femrin | toutchîe | toutchîes |
toutchî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "toutchî".
- I m' a toutchî do dbout di s' doet — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).