betchî
Etimolodjeye
candjîBodje « betch » avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes.
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes :
- /bɛ.ˈt͡ʃiː/ /bɛ.ˈt͡ʃi/ /bɛ.ˈt͡ʃɛ/ /bɛ.ˈt͡ʃe/
- (pa picårdijhaedje) /bɛ.ˈkjiː/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /bɛ.ˈt͡ʃiː/
- diferins prononçaedjes :
- Ricepeures : be·tchî
Viebe
candjîbetchî (2inme troke) (codjowaedje)
Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | betche |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | betchîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | betchans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | betchnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | betchrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | betchive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | betche |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | betchî |
Ôtes codjowaedjes | come waitî |
- (viebe å coplemint) diner on côp d' betch.
- Li tchet s' a fwait betchî pal covresse. — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- Li covresse m' a betchî. — Motî Forir (fråze rifondowe).
- Dji tape on côp, tchouk ! I m’ betche, dji saetche, djel lai cori. Gruzale k’ esteut on pô pus lon acourt … […] c’ esteut on bårbea insi ! — Henri Simon, « Sètche, i bètche » 1889, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.34 (fråze rifondowe).
- (v. sins coplemint) (mot d’ pexheu) haper l' hanzin, po on pexhon k' on pexhe insi.
- Ossu, veyoz vs, cwand l’ pexhon betche,
C’ est come èn inmant ki vs assaetche— Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.9, “Ine Mâle Journêye” (fråze rifondowe). - Cwand l' brotchet a betchî, fumez ene cigarete disk' å coron, pu seulmint ferez; ôtmint, c' est fé berwete — François Nyns (fråze rifondowe).
- Ossu, veyoz vs, cwand l’ pexhon betche,
- (v. sins djin) (cronolodjeye) (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « après ») aprepyî ene metowe eure.
- I betche après onze eures al nute — Pierre Lazard (fråze rifondowe).
- (v. sins djin) dit k' ene sakî, ene sakî est sol pont d' avni.
- Coraedje, valet, coraedje, i betche ! Vola onze eures. Dji croe ki ns ratindrans pus waire. Ass apresté l’ panî ?— Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.18 (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) aprepyî.
- Li Mouze n' est nén co foû rive, ele betche. — Motî Forir (fråze rifondowe).
- Tot çoula nos va amoenner des wagues di pus d' set metes, des foitès plouves d' oraedje, et des hourbalêyes di vint ki betchront les cint céncwante kilometes a l' eure — Jean-Luc Fauconnier, ratournant Christelle Lemaire dins « Droles di biesses », p. 4 (fråze rifondowe).
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « so ») aprepyî èn ådje.
- Ti betches todi bén so les céncwante … céncwante ans ? — Henri Simon, « Li Neûre Poye » 1889, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p. (fråze rifondowe).
Ratourneures
candjîParintaedje
candjîOrtografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Ratournaedjes
candjîdiner des côps d' betch
Pårticipe erirece
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | betchî | betchîs |
femrin | betcheye | betcheyes |
betchî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "betchî".
- Cwand l' brotchet a betchî, fumez ene cigarete disk' å coron, pu seulmint ferez; ôtmint, c' est fé berwete — François Nyns (fråze rifondowe).
Addjectif
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | betchî | betchîs |
femrin padrî | betcheye | betcheyes |
femrin padvant | betcheye | betcheyès |
betchî omrin
- C' est èn oû betchî.
-
oû betchî