Wiccionaire

aiwe

Walon (Rifondou)

candjî

Etimolodjeye}}

candjî

Tayon-bodje latén « aqua » (minme sinse), adon, racuzinåve did près avou l’ vî francès « egua » eyet « ewe » (XIme sieke) ey avou l’ occitan « aiga » eyet l’ catalan « aigua »; mot cité dins l’ FEW 25 66a.

Prononçaedje

candjî
  •  
    Molecule tchimike
  •  
    Aiwe ki court
  •  
    Cropante aiwe d' ene basse
  •  
    Aiwe djalêye (nive)
  •  
    Aiwe djalêye (glaece)
  •  
    Spitante aiwe
  •  
    Wapeur d' aiwe (nûlêye)

Sustantif

candjî

aiwe femrin

  1. (tchimeye) clair likide li pus corant so tere, ki totes les vicantès sacwès ont dandjî, et ki si essegne tchimike est H2O.
    • On vout k' i gn åye di l' aiwe sol planete Måss.
  2. (abwesson) abwesson fwaite di ç' likide la, poujhî e-n on peur sourdant.
    • Deus bires, ene limonåde et ene aiwe, si vs plait.
  3. (djeyografeye) plaece ki ci likide la î court a valêye, vinant d' on sourdant.
    • Pou-må a toumé e l' aiwe et s' a neyî.
    • Hapez ene noejhete ås bouxhons et-z arivroz a l' aiwe d' Oûte.. — Joseph Mignolet, "Li vôye qui monte" (1933), p.14 (fråze rifondowe).
    • On voet rglati so les clairs flots del Mouze
      L' ôr des campagnes ki l' bele aiwe bagne e s' coûsse
      Et l' glwere des veyes come des forfants djowions— Louis Lagauche, "L' inmant", Dizo s’ bleû cîr, (1947), p. 123 (fråze rifondowe).
  4. basse ki ci likide la î dmeure.
  5. plouve.
    • Nos årans co ouy di l' aiwe — D.T.W.
    • I toume di l' aiwe — D.T.W.
  6. (fizike) (mot d’ rilidjon) onk des elements ki fijhèt l' matire.
    • Aristote aveut idêye k' i gn aveut cwate elemints: l' aiwe, li feu, li tere et l' air.

Ratourneures

candjî

(likide po boere)

  1. esse tot e-n ene aiwe : esse tot e souweur.
    • El fåt vey souwer a grossès gotes – il est todi e-n aiwe – po rmete li gadot dadroet (c’ est co l’ meube k’ overe li pus el måjhone après lu), ou po rapîçter l’ tåve avou troes foyes di boesse ås cigåres, ou po ristoper les håres d’ ene trawêye tcheyire. — Arthur Xhignesse, « Boule-di-Gôme », 1912, p.4 (fråze rifondowe).
    • (a èn ome ki mousse foû d’ ene foidje) Ni vs leyîz nén rafroedi, vos estoz tot e-n aiwe. — Joseph Mignolet, « Li tchèsturlinne dèl Bèle Rotche, 1922, p.11 (fråze rifondowe).
  2. èn nén awè ses aiwes tchôdes
  3. on n’ va nén a l’ aiwe avou ene banse
  4. pont d’ feu, pont d’ bolante aiwe
  5. fé vni l’ aiwe al boke
  6. leyî cori l’ aiwe el boke

(likide ki court)

  1. leyî cori l' aiwe a valêye : : èn nén espaitchî les djins di fé a leu môde.
  2. ça a tcheyou a l' aiwe : c' est rovyî, abandné.
    On dit eto: so flote.
  3. ossu seur ki k’ l’ aiwe court a valêye
  4. aiwe vént, aiwe riva — Motî Villers (fråze rifondowe).
  5. fé bate l’ aiwe : tromper.
  6. naivyî inte deus aiwes : sayî di dmorer bén avou deus djins ki n' s' etindèt nén.
  7. clair come di l’ aiwe di rotche : foirt clair, evidint.

(basse)

  1. a l’ aiwe
  2. c' est todi l' aiwe ki doime ki neye
  3. les coetès aiwes sont todi les pus dandjreuses — Motî Villers (fråze rifondowe).
  4. n' a nole si claire aiwe ki n' si brouye
  5. i n’ a rén d’ pé ki l’ coete aiwe

(plouve)

  1. li tins toûne a aiwe u: nosse tins tire a aiwe u: li vint est a l' aiwe : : i va ploure.
  2. rishonner come deus gotes d’ aiwe : ravizer parey.

Parintaedje

candjî

Mots d’ aplacaedje

candjî

Sinonimeye

candjî
  • (plaece ki H2O î court a valêye) : rivire

Ortografeyes

candjî
Divant 1900 :
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :

Ratournaedjes

candjî
clair likide li pus corant so tere
plaece ki ci likide la î court a valêye

Sourdants

candjî

Etimolodjeye : sorlon Grandgagnage (19inme sieke) li mot pôreut eto vni do bodje gotike « aƕa » (ahva). Ciste idêye la ni shonne nén awè stî ritnowe e 20inme sieke (Francard revoye viè l' FEW a « aqua ».

Waitîz eto

candjî

  Lijhoz l’ årtike aiwe (discramiaedje) so Wikipedia

Prin del pådje «https://wa.wiktionary.org/w/index.php?title=aiwe&oldid=409533»