brotchî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje latén « broccus » (broke, dint pondante), lu-minme d' on tayon-bodje gayel « broccus » (taesson, biesse k' a l' muzea e ponte)avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes; mot cité dins l’ FEW 1 545a, adon racuzinåve avou l' vî lingaedje d’ oyi brochier.

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /bʀɔ.ˈt͡ʃiː/ /bʀɔ.ˈt͡ʃi/ /bʀɔ.ˈt͡ʃɛ/ /bʀoː.ˈt͡ʃiː/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /bʀɔ.ˈt͡ʃiː/ ^{aschoûtez lu}
Ricepeures : bro·tchî

li påsse a brotchî inte ses doets
schome ki brotche foû del bire
presse a brotchî foû do vere (maxhot d' bire et d' crinme al glaece
schome di bire k' a brotchî foû

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	brotche
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	brotchîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	brotchans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	brotchnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	brotchrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	brotchive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	brotche
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	brotchî
Ôtes codjowaedjes	come waitî

brotchî

(v. sins coplemint) (fizike) rexhe tot doûçmint d' ene masse, a cåze d' on pressaedje, tot cåzant d' ene sacwè come del påsse Loukîz a : « brotchî foû ».
- Les pemes brotchèt tot cujhant.
- Ele fwait brotchî del påsse inte ses doets.
- I fwait brotchî do noer savon inte ses doets.
- Li lewin brotchive totavå l' mwaiye.
- Li mastike brotche inte ses doets.
- N' aspoyîz pus so vosse frisco, vos fjhoz brotchî l' crinme.
- Li bire travaye, ele fwait brotchî l' schome ådzeu di m' pinte.
(v. sins coplemint) passer foû di.
- Il aveut on grand rodje mocoe å noers poes ki {{~[brotchive}} todi foû di s' potche — José Schoovaerts (fråze rifondowe)..
(v. sins coplemint) (mot d’ medcén) rexhe foû del pea tot cåzant d' ene mizere.
- Il ont fwait brotchî m' boigne clå.
(v. sins coplemint) rexhe di tere, djermer, tot cåzant d' ene culteure; fé des djermons.
- Les yerbêyes ont yeu del boune ansene: i fåt k' ça brotche — Rodolphe Dedoyard (fråze rifondowe).
- Les crompires brotchèt foû d' tere — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- Ké niche tins; gn a tot ki brotche so pî.
(v. sins coplemint) vesser douçmint, sins k' on vs oyaxhe.
- C' est ti k' a brotchî ! - Prumî nodeu, prumî vesseu. rl a: flotchî.
(v. sins coplemint) rexhe d' on plin côp, tot cåzant d' ene sacwè come di l' aiwe.
- Do prumî côp, li sonk a brotchî.
- Ça m' a brotchî e plinne figueure.
- L' aiwe a brotchî foû do tuyo — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe)..
- Sambe comince a monter, et plinne di schoume, ele brotchive pa les saiwes— Léon Bernus (fråze rifondowe).
- On solea k' on n' voet nén
  Mins ki brotche foû do bleuw<:br>Foû del foto
  — Lorint Hendschel (fråze rifondowe).
- Ses årteas, avou do rodje a ongues dissu, atirént les ouys des omes cwand k' i brotchént foû do cur di ses sandaletes — José Schoovaerts (fråze rifondowe).
- Nos pinsêyes feles come des colons brotchrént rén k' e rwaitant l' faitaedje — JBea (fråze rifondowe).
- El feu d' årtifice esclate:
  Presses a brotchî d' leu boesse
  Po k' les djins fouxhexhe al fiesse,
  Vla èn moncea d' estoeles
  — Jean Goffart (fråze rifondowe).
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « dins ») moussî doûçmint ene sadju, tot cåzant d' ene sacwè come del påsse.
- I fwait si yôrd ki les berdouyes brotchèt dins mes shabots.
- Si cô brotchive dins s' fås col.
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « so ») dårer.
- Chabot s' end ala å pus abeye. Il atchta l' gazete et brotcha dsus come on rafåré — Paul-Henri Thomsin, ratournant Maigret èt l’danseûse d’å Gai-Moulin, 1994, p. 11 (fråze rifondowe).
(v. sins coplemint) (imådjreçmint) rexhe d' ene batreye, d' ene lûte, pask' on-z est l' pus flåwe.
- Il a bén falou k' i brotchaxhe. rl a: ployî
(v. sins coplemint) (imådjreçmint) rexhe do droet do djeu, fé ene flotche.
- Il a brotchî ås cåtes.
èn nén ndaler come i fåreut.
(viebe å coplemint) rater (ene biesse al tiesse).
- Vos avoz brotchî l' moxhon, mins mi, dji n' el brotchî nén — ACar (fråze rifondowe).

Ratourneures

fé brotchî èn abcès

Parintaedje

Mots d’ aplacaedje

brotchî foû

Sinonimeye

(rexhe tot doûçmint d' ene masse): tchitchî

passer foû di dispasser

fé tchitchî.

Ortografeyes

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

brôtchî : O51
brotchî : C9, C99, E1, E21, O0, O3, O4
brotchi : C1, C8, C13, C99, S0
brotchè : S36 ^(lére)

E rfondou walon :

brotchî : R10 ^(lére), R13

Ratournaedjes

rexhe tot doûçmint d' ene masse, a cåze d' on pressaedje, tot cåzant d' ene sacwè come del påsse

Francès : saillir ^(fr)

passer foû di

Francès : dépasser ^(fr)

rexhe foû del pea tot cåzant d' ene mizere

Francès : éclater ^(fr), supurer ^(fr)

rexhe di tere, djermer, tot cåzant d' ene culteure; fé des djermons

Francès : bourgeonner ^(fr), croître ^(fr), pousser ^(fr)

vessî doûçmint

Francès : péter doucement sans se faire entendre (nén ratournåve direk e francès)

rexhe d' on plin côp, tot cåzant d' ene sacwè come di l' aiwe

Francès : jaillir ^(fr), sourdre ^(fr), gicler ^(fr), fuser ^(fr)

(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « dins ») moussî doûçmint ene sadju, tot cåzant d' ene sacwè come del påsse

Francès : s'introduire ^(fr), se faufiler ^(fr)

(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « so ») aler raddimint so

Francès : foncer ^(fr), se précipiter ^(fr)

rexhe d' ene batreye, d' ene lûte, pask' on-z est l' pus flåwe

Francès : céder ^(fr), s'avouer vaincu ^(fr), se résigner ^(fr)

rexhe do droet do djeu, fé ene flotche

Francès : ne pas respecter les règles du jeu

èn nén ndaler come i fåreut

Francès : clocher ^(fr), coincer ^(fr), ne pas aller ^(fr)

rater (ene biesse al tiesse).

Francès : rater ^(fr), manquer son coup ^(fr)

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	brotchî	brotchîs
femrin padrî	brotcheye	brotcheyes
femrin padvant	brotcheye	brotcheyès

brotchî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

k' a stî brotchî.
- Po l' ci k' dj' a fwait fruzi l' åme,
  Lyi discovrant çou k' ele a d' catchî,
  K' a sintou tot m' léjhant, ene douce låme,
  Ene låme di fré, di s' cour brotchî— Martin Lejeune, Bultén del Societé d' Lidje, "Por zèls !", tome 44, p. 409 (fråze rifondowe).

Ratournaedjes

k' a stî brotchî

Francès : transpercer ^(fr)