vudî
Etimolodjeye
candjîBodje « vude », avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes; respond djusse å vî francès «vuidier».
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /vyː.diː/ /vyː.di/ /wiː.diː/ /wiː.di/ /vyː.dɛ/ /vyː.de/ /vuː.de/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /vyː.diː/
- Ricepeures : vu·dî
Viebe
candjîDjin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | vude |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | vudîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | vudans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | vudnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | vudrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | vudive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | vude |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | vudî |
Ôtes codjowaedjes | come waitî |
vudî
- (viebe å coplemint) rinde sins rén ådvins (ene sacwè k’ esteut plinne).
- I n’ sait vudî m’ pot d’ tchambe: il est trop nareus.
- Les fotches rimplixhèt et vudèt les tchårs — Henri Simon, "Fènå-meûs" (1907) (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) fé rexhe (on likide, ene sacwè ki court come on likide)…
- …po rimpli on hena.
- Waite di n’ nén vudî l’ grin foû do saetch.
- (pus stroetmint) …po siervi po boere.
- Dji ratindéns k’ on nos vudaxhe li gote, mins dj’ avans ratindou lontins !
- C' est si bon d' saveur fé l' åmonne
Et d' poleur ås pôves poirter scours !
Ca tot saetchant ene sakî foû poenne,
On s' vude ene gote d' aweur e cour. — Jean Bury, Joyeux rèspleus (1899), "Les p’tits mâlhureux" (fråze rifondowe et rarindjeye). - Escuzez m', savoz, sol tins k' Djerå vs va vudî l' gote, dji m' va sognî l' tåve... — Joseph Mignolet, "Li vôye qui monte" (1933), p.9 (fråze rifondowe).
- Ki fwaiye clair ou bén trop houreus,
Si dj' vude ene botaye di nos vegnes,
Mi feme mi trouve pus amoureus. — Louis Lagauche, "L' inmant", (1947), Li briyolet, Tchanson d’on vî Hutwès, p. 143 (fråze rifondowe).
- (mot d’ mangon) rissaetchî l’ dispouye foû di (ene biesse touwêye po magnî).
- C’ esteut todi popa ki lzî vudive les djibîs, et i lyi dnént ene dispouye.
- Il avént des gades ki pindént dsu l’ costé des chamos et k’ erént touwêyes et vudeyes dispu des djoûs et des radjoûs, et k’ erént vetes et plinnes di moxhes. — Yves Gourdin (fråze rifondowe).
- …po rimpli on hena.
- (v. sins coplemint) (Coûtchant walon):
- passer d’ ådvins a ådfoû.
- Tot çoula aveut l’ air di vudî del boke d’ on conteu d’ fåves abitouwé a-z asblawi les djins pa des couyonådes bén tournêyes. — Marcel Van Splunter, Emile Botaye (fråze rifondowe).
- (pus stroetmint) esse tot imprimé (po on live).
- C’ est on live ki va vudî di l’ esté.
- passer d’ ådvins a ådfoû.
- ((v. sins djin)) ploure foirt.
- I fjheut ewaeré et i vudive a saeyeas. — Arthur Schmitz (fråze rifondowe).
Ratourneures
candjîParintaedje
candjî- vude
- vudaedje, vudeu, vudåjhe, vudmint
- vude-botaye
- vudindje, devudindje
- rivudî
- disvudî, disvudaedje
- evudî
- trevudî
Sinonimeye
candjî- (passer d’ ådvins a ådfoû): rexhe, moussî foû, sôrti; Loukîz a : « rexhe »
- (ploure foirt): drachî, ploure a saeyeas, ploure a rlaye di bok, chlôner
Contråve
candjî- (rinde sins rén ådvins ene sacwè k’ esteut plinne): rimpli, rapleni
- (passer d’ ådvins a ådfoû): intrer, moussî, amoussî
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Ratournaedjes
candjîrinde sins rén ådvins ene sacwè k’ esteut plinne
fé rexhe on likide foû d’ on hena
siervi po boere
- Almand : einschenken (de)
- Francès : servir (fr)
ploure foirt
- Francès : tomber des cordes (fr), pleuvoir à verse (fr)
Pårticipe erirece
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | vudî | vudîs |
femrin | vudeye | vudeyes |
vudî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "vudî".
- Il avént des gades ki pindént dsu l’ costé des chamos et k’ erént touwêyes et vudeyes dispu des djoûs et des radjoûs, et k’ erént vetes et plinnes di moxhes. — Yves Gourdin (fråze rifondowe).
Addjectif
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | vudî | vudîs |
femrin padrî | vudeye | vudeyes |
femrin padvant | vudeye | vudeyès |
vudî omrin
- foirt nåjhi.
- Dj’ a foyî tote li djournêye; dji so vudî.
- trop viye po esse tinou, po ene biesse di cinse.
- Elle est vudeye, vosse vatche.
Sinonimeye
candjî- (foirt nåjhi): Loukîz a : « scran »