Wiccionaire

rashir

Loukîz eto : rashire.

Walon (Rifondou)

candjî

Etimolodjeye

candjî

Do viebe « ashir », avou l’ betchete « ri- » des viebes

Prononçaedje

candjî

Viebe

candjî
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) rashî
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) rashioz / rashidoz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) rashians / rashidans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) rashidnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) rashirè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) rashieut / rashideut
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) rashide
pårt. erirece (dj’ a, vos av) rashît / rashiou

rashir I. [v.c.]

  1. rimete ashid (ene sakî ki n' l' esteut pus).
    • Dj' el vans rashir dins l' fåtûle.
    • Rashidoz lu so s' sele.
    F. rasseoir.
  2. (mot d' cortijhî) mete (des legumes) coûtchî dins ene fosse, ene parfonde roye, po les wårder.
    • Il ont rashid tos leus poreas dins ene fosse po l' ivier.
    • Ass ddja rashid tes andives e t' cåvå?
    F. coucher.
  3. marker so on redjisse, mete so papî, scrire ene sadju la k' tertos l' pout vey.
    • Rashidoz ci cwitance la e redjisse.
    • Avoz vs rashid les contes å live ?
    • On sôbricot, u on såvadje no, c' est on no k' on vs dene et k' on vos houke avou, mins ki n' est rashid nole pårt.
    • C' esteut l' vî scretaire comunå k' aveut fwait les fåtes tot rashidant nosse pa. — Marcel Hicter (fråze rifondowe).
    • Dji m' ashideu dvant l' pitite tåve wice ki nos rashidéns nos scrijhaedjes. — Georges Simonis.
    • Asteure, vos irez fé l' tour des gazetes po fé rashir les anonces do notaire — Paul-Henri Thomsin, ratournant Maigret èt l’danseûse d’å Gai-Moulin, 1994, p. 11 (fråze rifondowe).
    On dit eto: escrire.
    F. inscrire, coucher par écrit.
    fé rashir èn efant fé marker s' no et si date di skepiance, et si stok di famile al comene.
    F. déclarer à l'état-civil.
    esse rashid avou les baståds èn pont aveur di pa di cnoxhou dins les redjisses del comene.
    • Clô t' djaive: t' es rashid do costé des baståds; on n' sait d' la k' t' es, et cwand t' es revoye, t' as co deus eures a roter. — Motî Haust (fråze rifondowe).
    rashir ene vinte å cadasse li fé mete å no do novea prôpietaire.
    F. enregistrer.
  4. riscrire ôte pårt, riscrire comifåt.
    • Vos dvrîz rashir les contes di 2001-2002.
    • Dji plind les cis ki n’ ont måy trové nou plaijhi a rashir so ene foye di papî les idêyes ki lezî passèt pal tiesse … — Arthur Xhignesse, « Bwègnes mèssèdjes » (1905), p.8 (fråze rifondowe).
    Loukîz a : aveuri, acertiner.
    F. transcrire, remettre en ordre, vérifier.
  5. sicrire en èn ôte lingaedje.
    • Li tite c' est: "L' imitåcion d' Djezus-Cri, rashiowe e walon lidjwès", et l' rashideu, c' est l' tchenonne Jean Bosly.
    rl a: ratourner, translater.
    F. traduire.
  6. (mot d' oujhene di stofe) rassonrer (ene machine).
    • I fåreut rashir les gades del plocteuse (J. Wisimus).
    rl a: rashidrece.
    F. remettre en ordre, en service.
  7. (mot d' cinsî) rôler (ene tcherwêye tere)
    • On rashît ene tere po-z espaitchî l' viermiyaedje.
    F. rouler, tasser.
  8. (mot d' marixhå) rimete on fier a on tchvå, cwand on lyi a yeu rtaeyî l' pî.
    • Asteure, i fåt rashir li fier.
    F. reposer.
    rashir on fier a ene sakî vini berdeler avou leye, li tins k' el fier a ristinde rafroedixhe.
    F. faire un brin de causette.
  9. (imådjreçmint) decider d' ene sacwè k' on-z a bén tuzer.
    • So cwè avoz rashid vosse diyagnostik, docteur ?
    • C' est målåjhey di rashir on neute djudjmint.
    Loukîz a : astoker, clawer.
    F. poser, fixer.

II. [v.s.c.]

  1. rafroedi, et divni pus deur, tot djåzant do pwin.
    • Li pwin cmince ddja a rashir.
    • Leyîz rashir li pan divant d' l' edåmer.
    F. refroidir, reposer, devenir rassis.
  2. rafroedi.
    • Leyîz rashir li fier a ristinde.
    • Ci côp la, l’ air do djoû n’ aveut polou rashir ;
      I dmaneut ene brouweur avå l’ cir
      Et l’ solo d’ måle oumeur mi boirgnive d’ on laid ouy
      Tant a dire : « Va rzè, va ! Lai l’ å ress po ouy !... » — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Anôy’mint », 1925, p.40 (fråze rifondowe).
  3. disgonfler, tot cåzant del påsse k' a lvé.
    • Ratindoz disk' a tant k' el påsse soeyaxhe rashiowe.
  4. s' ashir, si rpoizer.
    • I n' a nén yeu l' tins d' rashir, k' on l' a fwait xhamter.
    rl a: si rschaper.
  5. leyî rpoizer on likide k' est brouyî.
    • Leyîz lu rashir, vosse cafè, après, vos åroz do clair padzeu — Motî do Coûtchant walon (fråze rifondowe).
    • Por mi, ci tonea d' bire ci doet co rashir sacwants djoûs.
    F. décanter, reposer.
    fé rashir el laecea dins les téles li leyî ene nute, po rascode li crimme k' årè monté ådzeu.
  6. prinde li gosse des plantes ki sont dins l' aiwe, tot djåzant do té.
    • Metoz m' rashir on bon té d' tiyoû.
    F. infuser.
  7. (mot d' cinsî, di terasseu) si baler, tot cåzant d' ene tere k' a stî rmouwêye.
    • Leyîz rashir ci boket la divant d' el semer.
    • I fåt k' les teres rashidénxhe, divant d' fé ene terasse.
    F. se tasser.
    leyî rashir ene rote : (mot d' bouteus ås rotes) leyî baler l' arotchmint, divant d' mete les coûtches di dzeu.

III. si rashir [v.pr.]

  1. s' ashir, dabôrd k' on-z esteut rastampé.
    • Vos vs ploz rashir, asteure k' on-z a tchanté l' tchant des Walons.
    • Rashî tu ene miete; t' as bén l' tins di dmorer on moumint avou nozôtes, taiss, insi — Motî d’ Bouyon (fråze rifondowe).
    • Vinoz vos rashir dilé l' feu — Motî del Lovire (fråze rifondowe).
    • Des grossès flotchetes di nivaye,
      Abatowes pal vint d' Lovagne,
      Tot londjinant si vnèt rashir,
      Et watler nosse tere edjalêye. — Joseph Vrindts, "Vîx Lîge" (1901) p. 3, "Sov’nance d’Hiviér", (fråze rifondowe).
    • Andrî, so les betchetes di ses pîs, si va rashir sol banc. — Joseph Mignolet, « Li tchèsturlinne dèl Bèle Rotche, 1922, p.40 (fråze rifondowe).
    • Vén s' ti rashir one miete, t' end a fwait assez.
    • Rashidoz vs on moumint, vos n' avoz nén si håsse (J. Wisimus).
    F. se rasseoir, se reposer.
  2. dischinde a tere, tot djåzant d' èn oujhea, d' èn avion, d' on dragon volant.
    • El pidjon s' a vnou rashir sol toet — Motî del Lovire (fråze rifondowe).
    • L' avion s' a stî rashir dins les steules — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
    • Divins l' bleuwe foumire di l' ecinse
      Ki l' ecinswer evoye å cir,
      Mes deus ouys veyèt l' esperance,
      Adschinde, påjhûle, si vni rashir,
      Ås pîs do Criss k' e-st e l' tchapele — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), p.2 (fråze rifondowe).
    Loukîz a : si rabate.
    F. atterrir, se poser.
  3. (mot d' éndjolisse) ariver so ene éndjole, tot djåzant d' on fitchî ki voyaedje so les fis.
    • Li vude fitchî (avou 0 Ko) s' a rashiou dins on ridant esprès po ls evoyaedjes — Lucyin Mahin.
  4. trover ene novele djîsse.
    F. se réinstaller.
  5. ridivni pus coet, tot djåzant di djins ki s' margayèt.
    • Leu bisbrouye si rashirè tote seule.
    • Leyîz l' bén påjhûle, i s' rashirè bén tot seu, dandjreus.
    F. se tasser, se calmer. rashir les niers acoeti les niers tot cåzant d' ene drouke k' on prind.
  6. raptiti, tot cåzant d' ene viye djin.
    • I cminçreut ddja a s' rashir.
    rl a: si racrapoter, ratchitchî.
    F. se ramasser, se recroqueviller, se rabougrir.
  7. divni pus clair, tot djåzant d' on likide k' esteut brouyî.
    F. se purifier, se décanter.
    rl a: si rapurer.
  8. si mete (a ene plaece).
    • Ci sômî la si rashirè droci sol meur.
    F. se placer, se poser.

IV. [v. å prono, sins djin] si mete. I s' rashid do sonk dins les voennes do cervea. F. se déposer.

Parintaedje

candjî

Ortografeyes

candjî
Divant 1900 :
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

candjî
scrire ene sawice
ratourner
Prin del pådje «https://wa.wiktionary.org/w/index.php?title=rashir&oldid=409254»