dire
Etimolodjeye
candjîTayon-bodje latén « dicere » (« dīcere ») (minme sinse).
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /diːʀ/ /dɛʀ/ (minme prononçaedje cåzu pattavå)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /diːʀ/
- Ricepeures : nén rcepåve
Viebe
candjîDjin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | di |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | dijhoz / djhoz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | dijhans / djhans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | diynut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | dirè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | dijheu / djheu |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | dijhe / deye |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | dit |
dire (viebe å coplemint)
- fé rexhe di s' boke (des mots, des fråzes).
- Les strons sont edjalés, dowô, Batisse Vicantisse !:: Cwè çk' i dit ?:: I vs sohaite li boune anêye, ô, Batisse.:: Et vos pareymint, da, Lucyin.
- (pus stroetmint) raconter.
- C’ e-st a lu k’ ele dijheut ses poennes,
Ses djoyes, ses sondjes, ses anoymints ;
Cwand s’ cour touméve el languidône,
La k’ ele trovéve l’ ecoraedjmint. — Martin Lejeune, “Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune” p.184, « Lu lîve du mèsse dèl grand-mêre » (fråze rifondowe).
- C’ e-st a lu k’ ele dijheut ses poennes,
- mostrer ene djin, ene sacwè come estant ahesseye d' ene metowe cwålité.
- Leye k' on direut al veye ene djin si binamêye !— André Delchef, Bultén del Societé d' Lidje, Bulletin de 1858, «Li galant de l'siervante», p.6 (fråze rifondowe).
- (avou l' aloyrece « ki » et l' suddjonctif) dimander ki.
- « Et, tot priyant, nos dirans k' ele
Nos dene, po m' mame, beacôp d' årdjint. » — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Li Saint Nicoleie", p.27-28 (fråze rifondowe).
- « Et, tot priyant, nos dirans k' ele
- (viebe å prono) : Loukîz a : « si dire ».
Ratourneures
candjî- c’ e-st a dire ki
- C’ e-st a dire ki les longuès amours ni cwerèt måy rén d’ bon. — Henri Simon, « Janète » 1911, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.131 (fråze rifondowe).
- dji di ça et dji n’ di rén
- ki ci n’ est nén di dire : ki n' est nén possibe di dire.
- Il esteut dvins ene colere ki ci n’ est nén di dire ! — Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.27 (fråze rifondowe).
Parintaedje
candjîSinonimeye
candjîmoti (purade dins des fråzes di noyaedje)
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Ratournaedjes
candjîfé rexhe ene parole
mostrer ene djin, ene sacwè come estant ahesseye d' ene metowe cwålité
- Francès : considérer (fr), qualifier (fr)
ki ci n' est nén di dire
- Francès : indicible (fr), inexprimable (fr)
Prononçaedje
candjî- AFE : /diʁ/
Viebe
candjîdire (viebe å coplemint)