tot

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje latén « totus » (« tot, tchaeke, tot etir »).

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /tɔ/ /tu/ (fok deus prononçaedjes) (oyon O.OU)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /tɔ/
Ricepeures : nén rcepåve

Adviebe

**Alofômes**
tot	tote

tot

mostere on hôt livea di l' adviebe ki shût (nén candjåve).
- Dji lyi dmande tot biesmint : «eyet vosse feme, ça lyi va» ?
mostere on hôt livea di l' addjectif ou d' l' addjectivire (candjåve å femrin, mins nén å pluriyal).
- Il a rivnou tot frexh di tchôd.
- I parexhént tot disbåtchîs.
- Elle esteut tote binåjhe.
- Elle ont dmoré tote biesses.
- Si tiesse esteut tote e croles — Sintake Rimåke (fråze rifondowe).
- Les beas våzes estént tot a bokets.
- Nole trace di l’ ôte såjhon … Siya ! Des moitès foyes
  Å pî del håye d’ årdispene tote floreye. — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Dixmude », 1916, p.25 (fråze rifondowe).
divant on prono d' djin, mostere li rshonnance avou çou k' on ratind di cisse djin la (candjåve å femrin, mins nén å pluriyal).
- C' est tot lu, la ça, d' ariver ene eure trop tård.
mostere on hôt livea do viebe.
- Et cwand l' viye croe ki tome e-n ene blesse
  Årè tot fini do toumer,
  I n' dmeurrè pus rén d' çou k' dj' inme,
  Ki m' rapinsreut çou k' dj' a-st inmé. — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Li Tossaint", p.39 (fråze rifondowe).

Ratourneures

aveur di tot.
- Ele aveut d' tot e s' botike et les pôvès djins do Gravioûle alént acroere la. — Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.63 (fråze rifondowe).
li tot, c’ est di
- Li monde, c’ e-st ene djowe wice k’ on tape a l’ åwe : li tot, c’ est di n’ nén esse l’ åwe. — Arthur Xhignesse, « Bwègnes mèssèdjes & pititès gotes » (1905), p.12 (fråze rifondowe).
tot a schipe : rafoircixhaedje di a schipe
- Tot a schipe arivé a l' ospitå d' Calais, on docteur egzamina l' oficî et Pire Lipaye fourit tcherdjî del sognî tot come i l' aveut fwait diski la — Louis Tilkin (fråze rifondowe).

Mots d’ aplacaedje

Sinonimeye

foirt, pår, mo, mier-, foû, totafwaitmint, completmint; Loukîz a : « foirt »

Nén definixhant prono

tot neute

(nén candjåve) mostere l' eshonna des sacwès k' on ndè cåze, sins ndè rovyî ene.
- I fåt tni tot çoula por lu.
- I fåt k' on fwaiye tot lu-minme.
sacwè l' pus impôrtante (todi avou l' definixhant årtike « li »).
- Li tot, c' est nén d' wangnî, mins d' î prinde pårt — Lucyin Mahin, ratournant Pierre de Coubertin.

Ratourneures

Sinonimeye

totafwait

Ratournaedjes

eshonna des sacwès k' on ndè cåze, sins ndè rovyî ene

Arabe : koulli chay' =‎ كل شئ ^(ar) = كُلِّ شَئ ^(ar)
Arabe marokin : كلشي ^(ary) =‎ kelchi
Almand : alles ^(de)
Inglès : everything ^(en)
Espagnol : todo ^(es)
Francès : tout ^(fr)
Neyerlandès : alles ^(nl)

sacwè l' pus impôrtante

Francès : important ^(fr), essentiel ^(fr), tout ^(fr)

Nén definixhant prezintoe

	singulî	pluriyal
omrin	tot	tos
femrin	tote	totes / totès

mostere li sacwè e-n etire.
- Ritnoz bén tot çki dji vs a dit.
- Tote ciste ivier, k' il a toumé del nive — Sintake Rimåke (fråze rifondowe).
- Ç' a stî l' minme ramdam tote djoû et tote nute.
mostere les sacwès sins ndè rovyî.
- Louke on pô totes ces tchampinnes — Sintake Rimåke (fråze rifondowe).
(candje sorlon l' djinre mins nén l' nombe) overe come coplemint direk di l' atribut tot mostrant on hôt livea do viebe.
- S' ele rote, vos tronnez tot,
  Ca ele peze nonante kilos. — Jean Bury, Joyeux rèspleus (1899), "Po plaire à Nanèsse" (fråze rifondowe).
- Sav bén k’ c’ est plaijhi d’ aveur ene måjhone comme cisse-cial, vos, Janete. Il î fwait si frisse la ! Dji m’ ra dedja tot. — Henri Simon, « Janète » 1911, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.118 (fråze rifondowe).
- Mins cwand on lyi derit des noveles då viyaedje
  Et k' il aprinda pår ki l' hiedresse n' esteut pus
  K' ele aveut rindou l' åme cåze … d' èn emacralaedje
  Et k' ele aveut dmandé co traze feyes après lu
  Si vizaedje candja tot. — Louis Lagauche, "Li ptit hierdî" (1926), p. 151 (fråze rifondowe).
eployî après c' est.
- C' est totès belès åmayes po repleni après l' ivier.
- C’ est tos rénnvåts k’ on dvreut
  Marker d’ ene grande noere croes
  Et les loyî l’ onk a l’ ôte so des strins
  Adon mete li feu divins. — Joseph André, "Dizos leû fèrome", 1919, p.76 (fråze rifondowe).
- Loukîz l' djonnesse, c' est tos omes di stok capåbes do bouxhî moirt les cis ki s' metèt so leus voyes. — Joseph Mignolet, "Li vôye qui monte" (1933), p.26 (fråze rifondowe).
totes sôres di.
- Et les belès stoeles ki ns veyans
  S’ esprinde sol fén d’ ene claire djournêye,
  Divnèt totès frawiantès fleurs. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.91, “Vîx Souv’nir” (fråze rifondowe).
- Dji m’ va fé mete totès plantches å meur, ti sais bén, hin ! Come des djivås, la ! — Henri Simon, « Janète » 1911, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.116 (fråze rifondowe).
- C' est cial k' on voet tos apôtes
  Ki frént rire li pus trisse fougna ! — Louis Lagauche, "Amon nos autes : tchansons tchusèyes" (1908-1912), p.17 (fråze rifondowe).
- Come vos ndè poloz djudjî, li Societé Walone, contéve totès djins d' cwè. — Joseph Mignolet, "Li walon å payîs di Lîdje" (1938), p.48 (fråze rifondowe).