tchessî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje latén « captare » (sayî d’ prinde).

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /t͡ʃɛ.ˈsiː/ /t͡ʃɛ.ˈsi/ /t͡ʃɛ.ˈsɛ/ /t͡ʃɛ.ˈse/
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /t͡ʃɛ.ˈsiː/
• Ricepeures : tches·sî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	tchesse
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	tchessîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	tchessans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	tchesnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	tchesrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	tchessive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	tchesse
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	tchessî
Ôtes codjowaedjes	sipepieus tåvlea

tchessî

1. (viebe å coplemint) fé avancî di foice.
   • Li vint tchesse les foyes, et rapleni l’ pavêye.
2. (viebe å coplemint) taper evoye.
   • Les pés plins d’ laecea fjhént stitchî leus tetes,
     Et les roedès cawes, po n’ nén piede li pleu,
     Flaxhént leus flantchis, tchessant les moxhetes,
     Ki l’ ombion del shijhe aveut fwait tni coe— Louis Lagauche, « Li p’tit hièrdî », Tchant I, Hanèsse èt Magrite (fråze rifondowe).
3. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « å ») cweri après (do djibî) pol touwer.
   • C’ est on fizik po tchessî ås singlés.
4. (v. å nén dit coplemint) adjinçner ene batowe po touwer do djibî.
   • On tchesse semdi so Bestin.
5. (v. sins djin) shofler foirt (tot cåzant do vint).
   • Ni dmeure nén l’ djournêye dins les campagnes, k’ il î tchesse tant.

Ratourneures

1. — tchessî å cou.
   • Et pus, il ont dschindou
     Mins dschindou come si l' Diåle les ouxhe tchessî å cou
     — Édouard Remouchamps, Bultén del Societé d' Lidje, Bulletin de 1858, «w:Li savtî», 77-143 (fråze rifondowe).

Parintaedje

• tchesse, tchessi
• tchesseu, tchesseute, tchessaedje
• atchessî, ratchessî
• ritchessî
• etchessî, retchessî

(minme sourdant etimolodjike)

• cachî, cacheu
• casse (bale di djeu d’ bale)

Mots d’ aplacaedje

• tchesse-foû, tchesse-clå, tchesse-cawe, tchesse-cuzén, tchesse-rowe
• tchessî evoye, tchessî foû

Ortografeyes

Divant 1900 :

• chessî : E177
• chessi : E212 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• tchessî : S117
• tchessi : S117
• tchèsser : E165
• tchèssî : C99, E170
• tchèssi : C1, C13, S0
• tchèssè : S36 ^(lére)
• cachî : O4
• tchesser : S117
• tchessè : S117

E rfondou walon :

• tchessî : R10 ^(lére), R13

Ratournaedjes

cweri après do djibî pol touwer

• Inglès : to hunt ^(en)
• Francès : chasser ^(fr)
• Neyerlandès : jagen ^(nl)

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	tchessî	tchessîs
femrin	tchesseye	tchesseyes

tchessî omrin

1. Pårticipe erirece omrin do viebe "tchessî".

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	tchessî	tchessîs
femrin padrî	tchesseye	tchesseyes
femrin padvant	tchesseye	tchesseyès

tchessî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

1. cwerou après po-z esse magnî.
2. tchôkî evoye pa ene foice.
   • Li noer oraedje, tchessî pal målediccion,
     S' abata so nosse toet, parey k' ene pûnicion.— Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Trop târd", p.61 (fråze rifondowe).

Ratournaedjes

cwerou après po-z esse magnî

• Francès : chassé ^(fr)

tchôkî evoye pa ene foice

• Francès : chassé ^(fr), poursuivi ^(fr)