rayi

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Bodje « ray- » ‎(« rai »), avou l’ cawete di codjowaedje « -i » des viebes.

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /ʀa.ˈji/ /ʀa.ˈhi/ /ʀa.ˈi/
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /ʀa.ˈji/
• Ricepeures : ra·yi

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	rayi / rayixh
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	rayixhoz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	rayixhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	rayixhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	rayirè / rayixhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	rayixheu
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	rayixhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	rayi
Ôtes codjowaedjes	come prusti

rayi

1. (viebe å coplemint) broûler.
   • Si to djowes avou les brocales, on bea djoû to rayixhrès l' barake.
   • Gn aveut des flamåjhes ki volént divè l' moye di strin: c' esteut on plan po rayi tot l' sint-fruskin.
   • Mins leu marinde esteut rayeye dins leu muzete — Georges Smal (fråze rifondowe).
2. (viebe å coplemint) fé bruni (l' pea).
   • Li solea rayit l' pea — Motî Gilliard (fråze rifondowe).
3. (viebe å coplemint) (fizike) evoyî des rais (rais X, rais gama…).
   • S' i gn a pus waire di Cobal 59, i gn a moense di fotons, adon, moens di "bales" po rayi les malådès celules — José Schoovaerts, Lucyin Mahin, Gama-coûte.
4. (v. sins coplemint) broûler.
   • Ça sint mwais; c' est dandjreus li pailêye di canadas ki rayit — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece (fråze rifondowe).

Ratourneures

1. si fé rayi å solea (u ås UV) : si mete å solea (divant ene lampe ås UV), po vosse pea prinde ene bele brune coleur.

Parintaedje

• rayeye, rayixhant
• rayixhaedje, rayixhmint, rayixhoe
• rayire
• Loukîz a : « rai »

Sinonimeye

• (feu): hati, broûler
• (pea): bruni, håler, bronzer, broûler

Sipårdaedje do mot

w. do Coûtchant, Basse Årdene, w. do Mitan (Nonne)

Ortografeyes

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• rayi : C1, S117
• rahi : S117
• rayî : C106

E rfondou walon :

• rayi : R10 ^(lére), R13

{{mnd}

Ratournaedjes

• F. brûler, incendier.
• F. bronzer, hâler.
• F. brûler, cramer, carboniser.
• irradier

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	rayi	rayis
femrin	rayeye	rayeyes

rayi omrin

1. Pårticipe erirece omrin do viebe "rayi".
   • Li machine est clôse avou deus ouxhs di plonk, ki ratnèt les rais atomikes, po les sougnants et les viziteus èn nén esse rayis — José Schoovaerts, Lucyin Mahin, Gama-coûte.

Codjowa

	Dobès rfondowes
rayi		rayixh

Do viebe «rayi»

1. indicatif prezintrece, prumire djin do singulî
2. kimandeu prezintrece, deujhinme djin do singulî, fôme camaerådrece

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	rayi	rayis
femrin padrî	rayeye	rayeyes
femrin padvant	rayeye	rayeyès

rayi omrin

1. broûlé.
   • Les tchitches ont dmoré trop lontins e for: ele sont rayeyes — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece (fråze rifondowe).
   • Dji n' vou nén magnî ces rayeyès crompires la.
   • Do four, do strin k' a dmoré trop lontins e solea, on dit k' il est rayi — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece (fråze rifondowe).
   • Elle a l' coir tot rayi do solea — Motî Gilliard (fråze rifondowe).
   • Mins leu marinde esteut rayeye dins leu muzete — Georges Smal (fråze rifondowe).

Ratournaedjes

• F. brûlé, incendié.
• F. bronzé, hâlé.
• F. cramé, carbonisé.
• irradié