planter
Etimolodjeye
candjîBodje « plante », avou l’ cawete di codjowaedje « -er » des viebes.
Prononçaedje
candjî- diferins prononçaedjes : /plãte/ /plɔ̃te/ /plãtɛ/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /plãte/
- Ricepeures : plan·ter
Viebe
candjîplanter (1ire troke) (codjowaedje)
- (viebe å coplemint) mete dins tere (ene djete, ene grosse grinne) po k’ ele crexhe.
- Il a stî harcoter l’ hourlea po planter des fleurs. — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece.
- T’ as des kilometes et des kilometes di hazires al laterite : ti n’ î såreus planter ene crompire. — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece.
- Come li djaeyî k' a-st ahouté mi efance,La, dvant m' måjhone et k' mes peres ont planté ;
Dj' a fwait m' crexhince påjhûle e li dseulance
Del noere Ådene k' on-z a dedja tant tchanté. — Louis Lagauche, "L' inmant", (1947), Li tchanson d’ l’aveûle, p. 154 (fråze rifondowe). - Ns irans planter nos canadas avou Mareye Doudouye Et s’ i vnèt bén, i seront beas. — viye tchanson, (sourdant a recråxhî).
- (viebe å coplemint) mete toplin d’ åbes so (on tchamp, ene sitindêye)
- C’ est di ç’ trevén la k’ on-z a planté Tchanmont, et pår tos les prés avårla.
- (viebe å coplemint) mete dins tere po k’ ça tegne bén droet.
- On a planté les mays po l’ porcession. — Motî d’ Cînè.
- (viebe å coplemint) mete avou foice (on pondant u taeyant cayet) dins ene deure plaece, po k’ ça î tegne.
- Après Bouyon, on n’ pleut nén planter l’ såpe après les åbes, peu d’ les brognî. — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece.
- Dji lyi a planté m’ vé ene sawice. — OCol.
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « ås ») mete (ene simince, ene djete) dins tere, po-z aveur ene coûteure, on plantisse.
- C’ est dins les anêyes 1600 k’ on-z a cmincî a planter ås canadas avår ci. — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece.
- Pou ndaler planter ås sapéns, on purdeut puvite ene hawe. — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece.
- Il ont stî planté å frumint. — Motî del Hesbaye.
- (viebe å prono) : Loukîz a : « si planter ».
- Les canadas, ça s’ plante al Sint-Djôzef.
- Les bresses do tchår, c’ est des fiers ki s’ plantèt dins l’ xhamea. — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece.
- (v. sins coplemint) (deujhinme sinse po rire) fé l’ amour.
- Ele dit å Gusse k’ elle a bråmint semé et planté avou si ome, mins k’ i gn a djamåy rén ki boute. — Alain Baume, Cayés Walons.
Ratourneures
candjî- i lyi arive çou k’ il a planté, arive çou ki plante : Il est puni, c’ est pask’ li ci ki s’ a nén bén moenné.
- li ci ki plante des biyokes, i n’ såreut aveur des ceréjhes : Les efants sont come on ls a-st aclevé.
- I n’ fåt nén aler vey lever les feves e moes d’ avri, mins i n’ les fåt nén planter e moes d’ may : I fåt cmincî å bon moumint, ni trop timpe, ni trop tård.
Parintaedje
candjî- plante, planté
- plantaedje, planteu, plantoe, plantroûle, plantisse, plantiveus, plantåve, plantrece
- plantrene, plantule
- asplanté, displanter, riplanter
Sinonimeye
candjî- (mete ene plante dins tere po k’ ele crexhe) : ahiver, coûtiver, riplanter, ripiker
- (mete ene pondante sacwè e-n ene deure plaece) : stitchî
Contråve
candjîPwaire minimom
candjîOrtografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Ôtès ortografeyes (avou des sourdants nén rkinoxhous) :
- planter :
Ratournaedjes
candjîmete ene plante dins tere po k’ ele crexhe
- Arabe : gharasa = غرس
- Arabe marokin : ghers = غرس
- Almand : (crompires, evnd.) legen (de), (åbes) pflanzen (de), (tchamp) anpflanzen (de), (picante sacwè) stecken
- Inglès : to plant (en)
- Espagnol : plantar (es)
- Francès : planter (fr); planter å frumint : semer du blé; planter ås sapéns : faire une plantation de sapins; arive çou ki plante : qui sème le vent récolte la tempête.
- Itålyin : piantare (it)
- Neyerlandès : planten (nl)
- Sicilyin : chiantari (scn)
Viebe
candjîplanter
- (viebe å coplemint) planter planter (mot scrît eyet prononcî e francès come e walon)
- (viebe å prono) Loukîz a : se planter.
Ratourneures
candjî- planter là quelqu’un : leyî (ene sakî) hatche et matche, l’ evoyî å diåle.