atoumer

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Do viebe « toumer » avou l’ betchete « a- » d’ aprepiaedje des viebes çou ki dene on mot avou l’ cawete di codjowaedje « -er » des viebes; toumer aviè l' ci ki cåze.

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /a.tu.ˈme/ /a.tu.ˈmɛ/ (minme prononçaedje cåzu pattavå)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /a.tu.ˈme/
Ricepeures : a·tou·mer

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	atome
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	atoumez
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	atoumans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	atoumnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	atoumrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	atouméve
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	atome
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	atoumé
Ôtes codjowaedjes	come alouwer

atoumer

(v. sins coplemint) toumer aviè l' ci ki djåze, ariver tot toumant.
- Li marote ki dj’ fwai pol moumint
  Ni va nén tote seule, creyoz l’ bén,
  Li « Courrier » n’ atome nén di dzeur. — Joseph André, "Dizos leû fèrome", 1919, p.64 (fråze rifondowe).
- T' saveur inmé (twè, l' lingaedje walon),
  C' est ene ritchesse k' atome do cir,
  Po-z esse a s' pan,
  Po-z aclever tos nos efants
  Avou confyince et hardiyesse — Joseph Docquier (fråze rifondowe).
(v. sins coplemint) ariver tot d' on côp.
- Li nute atome. — Motî Haust (fråze rifondowe).
- Ça vs atoumrè bén seur del banse do cir. — Motî Haust (fråze rifondowe).
- Mågré tot, il atome ki l’ pere el manceye do mantche di s’ coutea inte deus betcheyes, et ki l’ mere groumtêye : « Vos åroz des efants, ossu ! » — Arthur Xhignesse, « Boule-di-Gôme », 1912, p.6 (fråze rifondowe).
- La k' el nute vineut d' atoumer
  Dj' esprinda troes aloumetes. — Léon Bukens (fråze rifondowe).
- Cnoxhe li walon, c' est po les abagués d' foû payis ene manire di mî comprinde la wice k'ont-st atoumé et po les Walons d' voci, c' est rtrover leus raecenes. — Jean-Claude Somja (fråze rifondowe).
- Mins nou vivå n' atouméve di l' astaedje, ca les femes do harem, djalotes come des tchets del plaece ki l' blonde efant aveut prins e cour do mwaisse, nel polént tressinti — Joseph Mignolet, dins « L' amour a l' Alambra », p. 16 (fråze rifondowe).
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « divins ») si rtrover dins ene sitouwåcion sins l' voleur.
- Adon, atot léjhant li gazete, dji comprinda k' dj' aveus-st atoumé dins l' afwaire sins l' voleur — Paul-Henri Thomsin, ratournant Maigret èt l’danseûse d’å Gai-Moulin, 1994, p. 26 (fråze rifondowe).
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « di ») esse d’ atoumance.
- Cwand li målediccion do cir
  Atome di s' abate so nosse voye,
  On lait drî lu des orfulins,
  Des cis ki vnèt cial, li cour plin,
  Rigreter leus pôves moirts evoye. — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Li jou des ames", p.8 (fråze rifondowe).
- L' etrindjir k' atome
  D' esse trop bén moussî,
  I fåt ki l' pôve ome
  Soexhe tot discandjî — Louis Lagauche, "L' inmant", Les Djîles, (1947), p. 127 (fråze rifondowe).
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « a ») riçure on bén e-n eritaedje.
- Mi fré a-st atoumé al måjhone — Motî Forir (fråze rifondowe).
(v. sins djin) avni, sins esse decidé.
- S’ il atome k’ ene biesse si troubele
  Ou k’ ele si fwaiye hairyî,
  So des bokets d’ flûte i xhufele,
  Ene viye air do payis.{{s-rif|JCla| « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Lès neûrès gades », 1911, p.115-
- Qwand on s’pormône avå trîhes èt bwès èt qu’il atome qu’on veûsse, so ine åbe, ine niyèye di fènèsse ou d’mossê. — Joseph Minet, "Les oujheas di nosse payis", p. 19.
- Si vos fjhoz çou k' on vs dit, i n' pout må di vs atoumer des mizeres. — Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 42 (fråze rifondowe).
(viebe å prono) : Loukîz a : « si atoumer ».

Ratourneures

bén atoumer : ariver pol mî.
- Ci sereut bén atoumé — Motî Haust (fråze rifondowe). & — Motî Forir (fråze rifondowe).
c’ est come il atome : li hazård, li destinêye e-st insi et s' on nel pout on candjî.
s’ il atome insi