Etimolodjeye

candjî

Tayon-bodje latén « mucere » (minme sinse), avou l’ betchete « tcha- » des viebes.

Prononçaedje

candjî
  • AFE :
    • diferins prononçaedjes : /t͡ʃa.mɔ.ˈsiː/ /t͡ʃa.mɔ.ˈsi/ /t͡ʃa.mɔ.ˈse/ /t͡ʃa.mɔ.ˈsɛ/ /t͡ʃa.mu.ˈsiː/ /t͡ʃa.mu.ˈsi/ /t͡ʃa.mu.ˈse/ /ca.mu.ˈsiː/ /ka.mu.ˈse/ /ka.mu.ˈsɛ/ /t͡ʃa.mu.ˈhi/ (36 prononçaedjes)
    • prononçaedje zero-cnoxheu : /t͡ʃa.mɔ.ˈsiː/
  • Ricepeures : tcha·mos·sî
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) tchamosse
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) tchamossîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) tchamossans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) tchamosnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) tchamosrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) tchamossive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) tchamosse
pårt. erirece (dj’ a, vos av) tchamossî
Ôtes codjowaedjes sipepieus tåvlea

tchamossî (v. sins coplemint)

  1. atraper des tchamosseures, kel distrujhèt, tot djåzant d' amagnî, u d' ôtès prodûts naturels.
    • El pwin tchamosse rade a l' esté Motî d’ Cerfontinne (fråze rifondowe).
    • Li four tchåfe: i va tchamossî Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
    • Do tins do vî Bon Diu, on djheut sovint k’ ene crosse di pan k’ on lait tchamossî sol tåve, c’ e-st on pôve ki mourt di fwin a l’ ouxh. Pol djoû d’ ouy, gn a nou risse : li pôve vénreut bén spiyî l’ ouxh. Arthur Xhignesse, « Bwègnes mèssèdjes » (1905), p.5 (fråze rifondowe).
  2. si covri d' tchamosseures po des sacwès metowes al crouweur.
    • Si vos metoz vosse toubak al crouweur, i va tchamossî Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
    • I fwait télmint crou k' gn a tot ki tchamosse Motî Pirsoul (fråze rifondowe).
    • Li noû årmå est si mate ki totafwait î tchamosse Motî Forir (fråze rifondowe).
  3. (imådjreçmint) dimorer lontins el minme plaece.
    • Dji n’ tchamosrè nén vaici Motî d’ Cînè (fråze rifondowe).
    • Èn dalez nén co tchamossî drola Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
    • Ni va nén co tchamossî addé t' mayon Motî Pirsoul (fråze rifondowe).
    • Al dilongue, portant, tot s’ roveye
      Nos sovnirs divnèt des xherbins
      Ki tchamossèt dvins l’ rovianceJoseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.26, “Vîle air” (fråze rifondowe).
    • Kibén d' tins tchamosrans ns co vaici ? Les crwès dins les bruwères (fråze rifondowe).
    • On nos è dit ossi k’ on n’ plot nin s’ è sièrvu, pîs on nos è lêché tchamousser in bon momint dins la pîce Ernest Benoit.
  4. (sessouwalité) divni vî, et esse sins pus rén saveur fé.
    • Si ti n' vas nén ås comeres, dji cnoxhe åk ki tchamosrè bénrade.
    • Nos pinsans bén ki les blondes et les brunes ont vnou å monde, c' est nén po tchamossî Julien Colson (fråze rifondowe).

Ratourneures

candjî
  1. El tchamossî tchamp : no d' ene plaece d' Åle (so plaece: el camoussé tchamp).

Parintaedje

candjî

Sinonimeye

candjî

Mots vijhéns

candjî

carmojhi, carmoujhner.

Ortografeyes

candjî
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

candjî
atraper des tchamosseures
dimerer lontins al minme plaece

Pårticipe erirece

candjî
singulî pluriyal
omrin tchamossî tchamossîs
femrin tchamosseye tchamosseyes

tchamossî omrin

  1. Pårticipe erirece omrin do viebe "tchamossî".

Addjectif

candjî
singulî pluriyal
omrin tchamossî tchamossîs
femrin padrî tchamosseye tchamosseyes
femrin padvant tchamosseye tchamosseyès

tchamossî omrin

  1. covrou (owe) di tchamosseures.
    • Do tchamossî pwin.
    • Dj' î a trové ene tåte tote tchamosseye.
    • Dins l' houyire, t' aveus pacô des bwès tot tchamossîs ki vos n' dirîz k' i sont covrous d' nivaye Motî Haust (fråze rifondowe).
  2. vî, ki n' sait pus rén fé.
  3. ki crope rovyî di tertos (tot djåzant di papîs).
    • On va co rmete å djoû des papîs tchamossîs
      K’ on ténrè l’ cou-z å hôt, tot fjhant des « mins », des « si », Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Pasquèye », 1922, p.108 (fråze rifondowe).

Ratourneures

candjî
  1. del tchamosseye troye : (tot cåzant å rvier) do bon peket.
    • Divant k' on nos efornêye, Avalans tot çki dmorrè Ca del viye troye tchamosseye, Låvå, persone n' è boerè Julien Colson (fråze rifondowe). F. bon vieux genièvre.

Ortografeyes

candjî
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

candjî
covrou d' tchamosseures

Sustantif

candjî

tchamossî (nén contåve) todi singulî

  1. odeur u gosse d' ene tchamosseye sacwè.
    • Ça sint l' tchamossî; on-z ode li tchamossî Motî Forir (fråze rifondowe)..
    • Nos intrans dins ene grande tchambe k' on n' ranairixh djamåy, ki sint l' resseré, li tchamossî et les vîs papîs Motî Pirsoul (fråze rifondowe).
    • Nosse pwin a l' gosse di tchamossî Motî Forir (fråze rifondowe).
  2. tchamosseye sacwè.
    • On lyi dnéve tot djusse on croxhon d' pwin; et eco ! des côps, c' esteut do tchamossî Lucyin Mahin (fråze rifondowe).
    • Ostant do pouri ki do tchamossî François Loriaux (fråze rifondowe).

Ortografeyes

candjî
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

candjî
nodeur d' ene sacwè k' a dmoré crou et reclôs