tchamossî
Etimolodjeye
candjîTayon-bodje latén « mucere » (minme sinse), avou l’ betchete « tcha- » des viebes.
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /t͡ʃa.mɔ.ˈsiː/ /t͡ʃa.mɔ.ˈsi/ /t͡ʃa.mɔ.ˈse/ /t͡ʃa.mɔ.ˈsɛ/ /t͡ʃa.mu.ˈsiː/ /t͡ʃa.mu.ˈsi/ /t͡ʃa.mu.ˈse/ /ca.mu.ˈsiː/ /ka.mu.ˈse/ /ka.mu.ˈsɛ/ /t͡ʃa.mu.ˈhi/ (36 prononçaedjes)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /t͡ʃa.mɔ.ˈsiː/
- Ricepeures : tcha·mos·sî
Viebe
candjîDjin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | tchamosse |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | tchamossîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | tchamossans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | tchamosnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | tchamosrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | tchamossive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | tchamosse |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | tchamossî |
Ôtes codjowaedjes | sipepieus tåvlea |
tchamossî (v. sins coplemint)
- atraper des tchamosseures, kel distrujhèt, tot djåzant d' amagnî, u d' ôtès prodûts naturels.
- El pwin tchamosse rade a l' esté — Motî d’ Cerfontinne (fråze rifondowe).
- Li four tchåfe: i va tchamossî — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- Do tins do vî Bon Diu, on djheut sovint k’ ene crosse di pan k’ on lait tchamossî sol tåve, c’ e-st on pôve ki mourt di fwin a l’ ouxh. Pol djoû d’ ouy, gn a nou risse : li pôve vénreut bén spiyî l’ ouxh. — Arthur Xhignesse, « Bwègnes mèssèdjes » (1905), p.5 (fråze rifondowe).
- si covri d' tchamosseures po des sacwès metowes al crouweur.
- Si vos metoz vosse toubak al crouweur, i va tchamossî — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
- I fwait télmint crou k' gn a tot ki tchamosse — Motî Pirsoul (fråze rifondowe).
- Li noû årmå est si mate ki totafwait î tchamosse — Motî Forir (fråze rifondowe).
- (imådjreçmint) dimorer lontins el minme plaece.
- Dji n’ tchamosrè nén vaici — Motî d’ Cînè (fråze rifondowe).
- Èn dalez nén co tchamossî drola — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
- Ni va nén co tchamossî addé t' mayon — Motî Pirsoul (fråze rifondowe).
- Al dilongue, portant, tot s’ roveye
Nos sovnirs divnèt des xherbins
Ki tchamossèt dvins l’ roviance— Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.26, “Vîle air” (fråze rifondowe). - Kibén d' tins tchamosrans ns co vaici ? — Les crwès dins les bruwères (fråze rifondowe).
- On nos è dit ossi k’ on n’ plot nin s’ è sièrvu, pîs on nos è lêché tchamousser in bon momint dins la pîce — Ernest Benoit.
- (sessouwalité) divni vî, et esse sins pus rén saveur fé.
- Si ti n' vas nén ås comeres, dji cnoxhe åk ki tchamosrè bénrade.
- Nos pinsans bén ki les blondes et les brunes ont vnou å monde, c' est nén po tchamossî — Julien Colson (fråze rifondowe).
Ratourneures
candjî- El tchamossî tchamp : no d' ene plaece d' Åle (so plaece: el camoussé tchamp).
Parintaedje
candjîSinonimeye
candjî- (piede si valeur a cåze di tchamosseures) : mojhi
- (tårdjî) : s' acalourder
Mots vijhéns
candjîOrtografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Ratournaedjes
candjîdimerer lontins al minme plaece
- Francès : s'attarder (fr), traîner (fr), rester indéfiniment (fr)
Pårticipe erirece
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | tchamossî | tchamossîs |
femrin | tchamosseye | tchamosseyes |
tchamossî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "tchamossî".
- El tåte a tchamossî el cåve — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
- Les schoices ni dvént nén esse metowes trop spès sol souwinne; ôtrumint, elle årént yeu tchamossî — Lucyin Mahin, Ène bauke su lès bwès d’ l’ Ârdene (fråze rifondowe).
Addjectif
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | tchamossî | tchamossîs |
femrin padrî | tchamosseye | tchamosseyes |
femrin padvant | tchamosseye | tchamosseyès |
tchamossî omrin
- covrou (owe) di tchamosseures.
- Do tchamossî pwin.
- Dj' î a trové ene tåte tote tchamosseye.
- Dins l' houyire, t' aveus pacô des bwès tot tchamossîs ki vos n' dirîz k' i sont covrous d' nivaye — Motî Haust (fråze rifondowe).
- vî, ki n' sait pus rén fé.
- ki crope rovyî di tertos (tot djåzant di papîs).
- On va co rmete å djoû des papîs tchamossîs
K’ on ténrè l’ cou-z å hôt, tot fjhant des « mins », des « si », — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Pasquèye », 1922, p.108 (fråze rifondowe).
- On va co rmete å djoû des papîs tchamossîs
Ratourneures
candjî- del tchamosseye troye : (tot cåzant å rvier) do bon peket.
- Divant k' on nos efornêye, Avalans tot çki dmorrè Ca del viye troye tchamosseye, Låvå, persone n' è boerè — Julien Colson (fråze rifondowe). F. bon vieux genièvre.
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
- tchamossî, tchamosseye : R10 (lére)
- tchamossî : R13
Ratournaedjes
candjîSustantif
candjîtchamossî (nén contåve) todi singulî
- odeur u gosse d' ene tchamosseye sacwè.
- Ça sint l' tchamossî; on-z ode li tchamossî — Motî Forir (fråze rifondowe)..
- Nos intrans dins ene grande tchambe k' on n' ranairixh djamåy, ki sint l' resseré, li tchamossî et les vîs papîs — Motî Pirsoul (fråze rifondowe).
- Nosse pwin a l' gosse di tchamossî — Motî Forir (fråze rifondowe).
- tchamosseye sacwè.
- On lyi dnéve tot djusse on croxhon d' pwin; et eco ! des côps, c' esteut do tchamossî — Lucyin Mahin (fråze rifondowe).
- Ostant do pouri ki do tchamossî — François Loriaux (fråze rifondowe).