ripaxhe

Walon (Rifondou)

Alofômes di r(i)-

avou ene sipotchåve voyale	avou ene divanceye voyale	sipotcheye cogne
ripaxhe	erpaxhe	rpaxhe

Etimolodjeye

Do viebe « paxhe », avou l’ betchete « ri- » des viebes

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /ʀipaʃ/ /ʀipah/ /ʀupaç/ /ʀœpaç/ /ʀipaʃiː/ /ʀypaʃiː/ /ʀypaʃɛ/ /ʀypaʃe/
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /ʀipaç/

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	ripaxhe
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	ripaxhoz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	ripaxhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	ripaxhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	ripaxhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	ripaxheu
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	ripaxhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	ripaxhou
Ôtes codjowaedjes	come mete

ripaxhe (å prono : si ripaxhe)

1. (viebe å coplemint) diner a magnî plin s' vinte a (ene sakî, ene biesse, ene plante).
   • Binawureus les cis ki djerièt après l' djustice, ca i sront rpaxhous.
   • Rafristez l' tere, et l' ripaxhe, tot l' benixhant (litaneyes).
2. (viebe å coplemint) (imådjreçmint) diner çou k' i fåt a (on dzir, on mezåjhe).
   • On n' a k' ene seule veye, après tot;
     Ostant l' sawourer a gogo,
     Porshuve les çanses, cweri l' plaijhi
     Et so l' côp, ripaxhe tos ses dzirs — Nicole Goffart (fråze rifondowe).
   • Et l’ roncén aveut rpaxhou l’ cavale ki n’ aveut nén rnaké so l’ avoenne — Jean-Pierre Dumont, Tot tournant les pådjes (fråze rifondowe).
3. (v. sins coplemint) paxhe (magnî del yebe).
   • Nosse vijhén l' marixhå aveut cwate vatches ki rpaxhént dins l' pasteure k' i gn aveut tot l' long d' l' aiwe — Lucien Somme (fråze rifondowe).
4. (v. sins coplemint) diner di l' amagnî assez po n' pus aveur fwin.
   • Louke ti mere, k' est å fé l' soper; Ode tu l' hopea d' foumantès vôtes Et l' sope ås crompires k' est å feu : Come ele restchåfe ! Çou k' ele ripaxhe — Henri Bragard (fråze rifondowe).

Ratourneures

1. esse nén a rpaxhe : esse rafåré d' ene sacwè.
   • Dismetant k' les chômeus, sins moti, saetchèt des leupêyes foû d' leus pupes, — et ki l' batchea, sins rla, råye ås hagnas d' årzeye, come ine galavale biesse ki n' sereut nén a rpaxhe — Louis Lagauche, "Li hatche di bronze" (1937), p. 49 (fråze rifondowe).

Sinonimeye

• (diner toplin a magnî, v.c.) : stotchî, gueder, rimpli, rapleni
• (diner a magnî assez po côper l' fwin, v.s.c.) : nouri
• (si rpaxhe) : s' epansler, si formouri, s' è fote plin s' vinte.

Parintaedje

• ripaxhou

Ortografeyes

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• èrpachi / rpachi : O4
• ripachi / r'pachi : C8

E rfondou walon :

• ripaxhe u erpaxhe / rpaxhe : R9 ^(lére), R10 ^(lére)

Ratournaedjes

magnî del yebe Loukîz a : paxhe

diner toplin a magnî a

• Arabe marokin : شبّع =‎ chebbe3
• Francès : rassasier ^(fr), repaître ^(fr)

diner po fé contin on dzir

• Arabe marokin : شبّع =‎ chebbe3
• Francès : satisfaire ^(fr)

esse nén a rpaxhe

• Francès : être insatiable ^(fr)

Codjowas

1. indicatif prezintrece, prumire et troejhinme djins do singulî
   • On s' ripaxhe ?
   • Louke ti mere, k' est å fé l' soper; Ode tu l' hopea d' foumantès vôtes Et l' sope ås crompires k' est å feu : Come ele restchåfe ! Çou k' ele ripaxhe. — Henri Bragard (fråze rifondowe).
2. suddjonctif prezintrece, prumire et troejhinme djins do singulî
   • Vôrîz ki dj' vos rpaxhe po rén ?
3. kimandeu prezintrece, deujhinme djin do singulî, fôme camaerådrece
   • Ripaxhe les, et c' est tot l' merci k' t' end årès.