haerna

Walon (Rifondou)

Haerna simpe.
Tchivås avou tos leus haernas.
Haerna del få.

Etimolodjeye

Bodje norwès « hernest » (amunicions po l’ årmêye), adon racuzinåve avou l’ francès « harnais », li neyerlandès « harnas », l’ inglès « harness », l’ espagnol « arnés ».

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /hɛʀ.ˈna/ /haʀ.ˈna/ /hɛʀ.ˈne/ /hɛʀ.ˈnɛ/ /haʀ.ˈnɛ/ /hɔʀ.ˈnɛ/ /ɛʀ.ˈna/ /aʀ.ˈna/ /aːʀ.ˈnɛ/ /aʀ.ˈnɛ/; miersipepieuzmint ezès notules ALW 9.79 (haerna des tchvås), 9.149 (haerna del få), 8.181 & 8.184 (haerna do tindeu) ; (betchfessî ae)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /hɛʀ.ˈna/
Ricepeures : haer·na

Sustantif

singulî	pluriyal
haerna	haernas

haerna omrin

totes les pîces di cur u d’ coides et les fiers, po on tchvå poleur saetchî èn ekipadje.
- Li pezant haerna so ses rins, Markis loukive li gritchete. — Joseph André (fråze rifondowe).
- So mi haerna d’ bwès, pus roed k’ ene baguete, Dji n’ a k’ ene mousseure po tos les djamas haerna.
- Vozôtes les comeres, vos estoz l’ tcherete, li haerna, li tchedje et li scoreye, et nozôte les omes les biesses ki saetchèt. — Arthur Masson (fråze rifondowe).
tolminme kéne usteye.
- Dji vos va djåzer des haernas et agayons di m’ mestî.
totes des usteyes eshonne, copurade les cenes d’ ene cinse.
- Il a leyî on gros haerna å mitan do tchamp. — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
sacwè k’ on-z a dandjî po fé tourner åk, po-z adjinçner ene fiesse, po s’ maryî, evnd.
- Vos pôroz aprester les haernas. — Arthur Masson (fråze rifondowe).
- Les efants d’ Djiblou front raviker l’ molén et ses haernas. — Joseph Lahaye (fråze rifondowe).
li cinse, l’ oujhene leye-minme.
(pa stindaedje do sinse) patrimoenne.
- Mins po wangnî ôte tchoi, fåt i piede çou k’ on-z a ? Totes les ritchesses ki nos avéns e nosse haerna. — Marcel Slangen (fråze rifondowe).
(vî mot) pîce di bwès del få, metowe å dzeu del lame, po rilver l’ fåtchaedje.
- Pol four, li waeyén, li frumint et l’ avoenne, l’ ovrî si sierveut d’ ene få å haerna po rlever l’ prumire bate, bén sovint aflaxheye. — Georges Michel (fråze rifondowe).
(tchesse), (tindreye) pîce do filet des tindeus ås moxhons.
- Si ptit cour k' e-st eco banåve,
  E m' haerna djel vôreu rclaper— Martin Lejeune, "Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune" p. 108, "Lu hèrna" (fråze rifondowe).
- Pu, li tindeu ås wôteus divrè tinkyî ses haerna ; adonpwis, les rascovri d’ såvlon ; fé si hobete, et ratinde, li pougn agrawé åd dibout do haetchant. — LMah (fråze rifondowe).
- C’ est bén l’ vraiy ki, dispoy sacwants moes, li måleur nos aveut tertos emacralé dins ses haernas (Marie Vandenheuvel).
- Po poleur mi prinde e haerna,
  I m' vinént fé d' leus intrichats
  Les sots omes
  — Camille Gaspard (fråze rifondowe).
(imådjreçmint) gayole.
- C’ e-st ene mizere do vey co des bråves djins refuzer al feme li droet d’ viker, s’ ele trouve ki l’ mariaedje e-st ene tchinne et l’ måle veye on haerna. — Arthur Xhignesse, « Bwègnes mèssèdjes & pititès gotes » (1905), p.15 (fråze rifondowe).

Ratourneures

riployî haerna, riclaper si haerna
leyî la l’ haerna : si djoker di tni ene cinse, evnd.
- Mes parints divnèt vîs, i sont presses a leyî la l’ haerna et a passer les guides di l’ atelêye a on djonne manaedje. — Jean-Pierre Dumont (fråze rifondowe).
(ri)prinde li haerna : divni mwaisse ene sadju (après èn ôte k’ eva).
- Cwand ls Amerikins ont stî po rprinde li haerna, et les Francès riployî bagaedje, on nos a evoyî å Cambodje. — Lucyin Mahin.
on gros haerna, on grand haerna, on fameus haerna : ene grosse cinse, ene bele fabrike, on molén ki toûne bén.
si herer dins l’ haerna (d’ ene kimere, d’ on galant) : si leyî andoûler par lu (leye).
- Veyant k’ ele atome e haerna,
  Li fén matchot trefele di djoye :
  Il est da sinne, cist oujhea la. — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), «Li bâhège di Judas», p.132 (fråze rifondowe).

Parintaedje

Sinonimeye

(ahesses po-z ateler on tchvå) : haernaxhmint, haernaxhreyes, ehaernixhmint, atelêyes, atelmints
(usteye di tote cogne) : agayon
(gros usteye) : ekipaedje
(sacwè k’ on-z a dandjî po bouter) : ahesse