Etimolodjeye

candjî

Tayon-bodje latén « somniare » (sondjî = rever)

Prononçaedje

candjî
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) sondje
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) sondjîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) sondjans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) sondjnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) sondjrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) sondjive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) sondje
pårt. erirece (dj’ a, vos av) sondjî
Ôtes codjowaedjes come waitî

sondjî

  1. (v. sins coplemint) aveur ene idêye.
    • Dj' aveu sondjî k' vos n' vénrîz nén.
    • JANETE. Sondjîz k’ vos avoz èn efant, savoz. Cénk meye francs !
      KINÅVE. (mouwé) – On sait bén k’ c’ e-st ene bele boufe. Henri Simon, « Janète » 1911, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.128 (fråze rifondowe).
  2. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « a ») pinser a ene sacwè.
    • On djoû k’ djaléve a finde les pires,
      A vs epoirter l’ betchete do nez,
      Dji sondjive, cligntant del påpire,
      A m’ tchôde coulêye, bén astançnéMartin Lejeune, "L’iviêr èt l’amour" (fråze rifondowe).
  3. (v. sins coplemint) vey des imådjes et des sinnes tins di s' soumey.
    • Av sondjî, cisse nute ci ?
  4. (v. sins coplemint) (imådjreçmint) voleur årdanmint k' ene sacwè si fwaiye.
    • Vola çou k' dji sondjive po cwand dj' sereu låvå !
      Mins m' sondje n' esteut k' on sondje ! On djoû tot revoléve,
      Tot, tot, tot revoléve so les blames d' on fouwåd. Louis Lagauche, "L' inmant", (1947), Li ponne dè gård di bwès, p. 148 (fråze rifondowe).
    • Dji sondje ki m' potêye si chtroumfe tote seule, mins si n' est nén po ouy Paul-Henri Thomsin, ratournant Lès schtroumpfs èt lès bèrikes èmacralêyes, 2021, p. 17 (fråze rifondowe).
  5. (viebe å coplemint) vey divins si esprit ene sacwè k' on vôreut advini.
    • Dj' a yeu toirt di m' djeter dvins les bresses,
      Do ci ki mi åme aveut todi sondjî. Jean Bury, Joyeux rèspleus (1899), "Pauve kimére" (fråze rifondowe).

Ratourneures

candjî
  1. ni sondjî k’ a.
    • Nos vicans dvins on laid sieke,
      Les omes ni sondjèt k' a s' tromper ;
      I sont ossu fås k' i sont spiegues,
      C' e-st a kî sårè l' mî bourder. — HFbl, (ratourné do francès), 1843, p.9 (fråze rifondowe).
  2. sins må sondjî ou sins må tuzer
  3. sondjî a må pinser k' ne sacwè ordinaire va må tourner.

Parintaedje

candjî

Sinonimeye

candjî

Ortografeyes

candjî
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

candjî
aveur ene idêye;  Loukîz a : pinser
vey des sinnes, tot doirmant;  Loukîz a : rever

Pårticipe erirece

candjî
singulî pluriyal
omrin sondjî sondjîs
femrin sondjeye sondjeyes

sondjî omrin

  1. Pårticipe erirece omrin do viebe "sondjî".
    • Dj' aveu sondjî k' vos n' vénrîz nén.
    • Co ene måjhon k' a stî må sondjeye.