mådi
Loukîz a : «Mådi» (Mâdi, Djan d' Mâdi)
Etimolodjeye
candjîTayon-bodje latén « maledicere » (« mălĕdicĕre ») (må dire); li codjowaedje walon a dandjreus stou assaetchî på ci do contråve «beni», çou ki dene on mot avou l’ cawete di codjowaedje « -i » des viebes.
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /mɔː.di/ /maː.di/ /mã.di/ /moː.di/ /moː.dœ/ (betchfessî å)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /mɔː.di/
- Ricepeures : må·di
Viebe
candjîDjin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | mådi / mådixh |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | mådixhoz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | mådixhans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | mådixhnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | mådirè / mådixhrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | mådixheu |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | mådixhe |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | mådi |
Ôtes codjowaedjes | come prusti |
mådi (v. sins coplemint)
- (mot d’ rilidjon) dimander a Diu on punixhmint po.
- Li Bon Diu mådixha Cayin. — Motî Forir (fråze rifondowe).
- Il a mådi ses efants. — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- A ! Dji t’ mådixh, grigneuse viyesse !— Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.41, “Tot passe” (fråze rifondowe).
- vey evi (èn ovraedje, èn etruvén).
- Si trovant dins l' mizere, li pôve ome mådixh si destinêye. — Motî Forir (fråze rifondowe).
Parintaedje
candjîSinonimeye
candjîContråve
candjîOrtografeyes
candjîRatournaedjes
candjîdimander a Diu on punixhmint
Pårticipe erirece
candjîmådi omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "mådi".
Codjowa
candjîDobès rfondowes | ||
---|---|---|
mådi | mådixh |
- Do viebe «mådi»
- indicatif prezintrece, prumire djin do singulî
- kimandeu prezintrece, deujhinme djin do singulî, fôme camaerådrece
Addjectif
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | mådi | mådis |
femrin padrî | mådeye | mådeyes |
femrin padvant | mådeye | mådeyès |
mådi omrin
- (come addjectif djondrece, todi metou padrî l’ no) (mot d’ rilidjon) disbeni d' ses parints, d' ene foice dizeutrinne.
- Li guignon ki l' mådi sierpint
Vout semer tot avå çou k' dj' inme
Serè-st adoûci, ca, mi-minme,
Djondant do må, dji semrè l' bén. — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Les deus sèmeus", p.23-24 (fråze rifondowe). - Asteure, vo t' la mådi del daegne k' a boevou l' sonk da t' fré, et k' c' est t'-minme les cåzes. — Lorint Hendschel, Li Djneze (ratournaedje).
- Les tchamps mådis, c' est pask' i gn aveut des spôres di tcherbon eterêyes la dispu lontins.
- Li manant qui vique et qui moûrt dizo l’fèrôme dè signeûr, èl lome li tchèstê mådit. — Joseph Mignolet, "Li Payîs des Sotês", 1926, p. 27.
- Li guignon ki l' mådi sierpint
- (come addjecif djondrece, todi metou padvant l’ no) k' amoenne do penin (dit dins ene fråze mouwrece).
- On mådi procès m' a rwiné. — Motî Forir (fråze rifondowe).
- Mådeye voye ! — Motî Forir (fråze rifondowe).
- Mådeye guere ! — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- Djalot des beas carotches ki rôlént sol grand-rote,
Ki ti loukive sovint les pîs dvins les tcherwés ;
T' as kheré t' viye eraire !… Pwis t' as passé tot houte,
Li djoû k' on mådi sondje vina po t' rascråwer ! — Louis Lagauche, "L' inmant", (1947), A ‘n-ancyin payîsan, p. 152 (fråze rifondowe).
Sinonimeye
candjî- (k' amoenne do penin) : veyou-evi
- (k' amoenne do penin, dins ene fråze-criya) : måssî, niche, mannet, troyreye di
Ortografeyes
candjîRatournaedjes
candjîdisbeni
k' amoenne do penin
Sustantif
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | mådi | mådis |
femrin | mådeye | mådeyes |
mådi omrin
- (dins èn arinnoe) (sovint al difén del fråze) arinne l' ôte come s' il esteut on demon ou ene foû måhaiteye djin.
- –[on demon]O nonna va rzè ! Dji n' ti såreu fé do toirt cåze del cene k' a vnou avou twè !
Dinez-m' li påtchmint, mådi !
— Paul-Henri Thomsin, ratournant e walon Walon’rèye, tére di lédjindes, 1998, p. 19 (fråze rifondowe).
- –[on demon]O nonna va rzè ! Dji n' ti såreu fé do toirt cåze del cene k' a vnou avou twè !