Etimolodjeye

candjî

Bodje vî francès « mettre a bandon », lu-minme do tayon-bodje vî francike * « ban » (lwè ki s' on nel schoûte nén va fé s' acweri ene poenne), adonpwis li mot francès « abandon » et l' viebe francès « abandonner ».

Prononçaedje

candjî
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) abandnêye
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) abandnez
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) abandnans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) abandnêynut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) abandnêyrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) abandnéve
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) abandnêye
pårt. erirece (dj’ a, vos av) abandné
Ôtes codjowaedjes come tchicter

abandner

  1. (viebe å coplemint) leyî la (ene djin, ene biesse) sins pus s’ end ocuper.
    • Elle a-st abandné ses efants Motî Haust (fråze rifondowe).
    • Lès-oûhês, tot foû d’ zèls, aband’nèt leû niyêye,
      s’èvolèt tot pîlant, dismètant qu’eune a eune
      lès ramayes s’abatèt djus dè bôr covrou d’ plåyes,
      qui drèsse fîr’mint so l’ cîr si cwér tot mèsbrudjî
      Henri Simon.
    • Dji n' rigrete nén l' calin ki m' abandnêye. Jean Bury, Joyeux rèspleus (1899), "Pauve kimére" (fråze rifondowe).
    • Dispoy ki si ome l’ a-st abandné,
      Mareye-Djihinne est tot kipiceye. Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.39, “Qui fait mâ trouve mâ” (fråze rifondowe).
    • Vo n’ la-t i nén k’ el mwami Moutara tchait moirt å moes d’ djulete après awè stî å medcén bedje ki lyi dveut fé ene pikeure. Ey el brut court ki c’ est on côp des Bedjes ki lyi ont dné l’ bouyon d' onze eures, sene ki l’ Beldjike abandnéve les Toutsi André Chauvaux (fråze rifondowe).
  2. (viebe å coplemint) tot djåzant d' agayons.
    • Dji dva fé ene croes so m' liberté.
      Sol liberté ki dvént schayisse,
      Si d’frågne* et n' est pus k' on tchinisse
      Cwand on-z abandnêye ses tourneas.
      Ki les måyes rôlèt po des ôtes. Louis Lagauche, "L' inmant", Li tchanson del Mouze, (1947), p. 102 (fråze rifondowe).
  3. (viebe å coplemint) cwiter ene plaece.
  4. (v. sins coplemint) arester on djeu, ene bate k' on n' pout ou pout pus continouwer.

Parintaedje

candjî

Sinonimeye

candjî
arester on djeu, ene bate k' on n' pout ou pout pus continouwer

Ortografeyes

candjî
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

candjî
leyî la (ene djin, ene biesse) sins pus s’ end ocuper
tot djåzant d' agayons
cwiter ene plaece
arester on djeu, ene bate k' on n' pout ou pout pus continouwer