Etimolodjeye

candjî

Do viebe « ascoyî », avou l’ betchete « r- » des viebes

Prononçaedje

candjî
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) rascoye
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) rascoyîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) rascoyans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) rascoynut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) rascoyrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) rascoyive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) rascoye
pårt. erirece (dj’ a, vos av) rascoyî
Ôtes codjowaedjes come waitî

rascoyî(viebe å coplemint)

  1. prinde (des dinrêyes, des fruts maweurs, les oûs des poyes).
    • Dj' a ddja rascoyî l' four al Sint-Djhan.
    • A cwè bon rascoyî des rôzes,
      S' on n' a nén l' droet d' les oder ? Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Les lign’rais dè Bon Diu", p.45 (fråze rifondowe).
  2. atraper (ene sacwè ki tome).
  3. wårder et sognî e s' måjhone on djonne efant, ene biesse, ene sakî el målmezåjhe.
    • Tot l’ monde el kidjetéve, et mi,
      Sins tuzer pus lon ki m’ narene,
      Dji rascoya l’ pôve ôrfulinne,
      Ki l’ fwin et l’ froed fjheut djemi. Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), « On sai bin pô çou qu’on ramasse », p.81 (fråze rifondowe).
  4. (imådjreçmint) rashonner (des sacwès nén djondåves come des sovnis), riçure (ene sacwè nén djondåve, come on riya).
    • Awè ciete,
      Les sovnis ki dj' a rascoyî,
      Ki nos rapinsèt nosse payis,
      Ni meritèt nén k' on les cdjete. Joseph Vrindts, "Vîx Lîge" (1901), "Ax léheus" (fråze rifondowe).
    • Cwand dj' va passer
      D' l' ôte des costés
      A! si mes efants serént la
      Po rascoyî
      M’ dierin riya
      Eyet rployî
      M’ drap d’ essevli ! Li Rantoele, l° 110, bontins 2024 (fråze rarindjeye).
  5. atraper ene so l' ôte (totès målès sacwès nén djondåves: sovnis, rascråwe).
    • Dj' a rascoyî leus måvastés, leus mintreyes Christian Thonet (fråze rifondowe).
    • Les pôves, mågré l’ mizere,
      Mågré tos les måleurs k’ i rascoyèt sol tere,
      Il esperèt cwand minme, et vont-st el wåde di Diu. Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.59, “Li Feume Malâde” (fråze rifondowe).
    • Ouy, on vs dit tot riyant k’ il a ene moxhe e cervea,
      Li båbô k’ vout po ls ôtes rascoyî des bourseas. Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Pasquèye », 1922, p.107 (fråze rifondowe).
    • Tot-z esperant l' påye, c' est l' displi k' on rascoye. Joseph Mignolet, "Al bèle fontinne, comèdèye è treûs-akes", 1924, p.40 (fråze rifondowe).
    • Divins les cis k' cwerèt leu voye
      Å triviè des poennes k' on rascoye
      E l' vicåreye, a tot côp bon ;
      Kibin nd a t i don come mi-minme
      K' ont dvou rovyî tot çou k' on inme. Louis Lagauche, "L' inmant", Li tchanson del Mouze, (1947), p. 104 (fråze rifondowe).
  6. (imådjreçmint) (al vwès passive) prinde po fé passer des mwais moumints.
    • C'est bén pô d' tchoi çou k' vos avoz sofrou a costé des cis k' ont yeu des si målès passes, k' ont stou si foirt temtés, k' ont stou si gråvmint rascoyîs, k' ont stou si sovint asprovés et rasbroufés. Jean Bosly, ratournant L' imitåcion d' Djezus-Cri.
  7. aveur (ene sacwè k' on merite).
    • Nos peres k’ ont sepou rascoyî
      Li rnon ki nos rhåsse pol djoû d’ ouy,
      Ont tant d’ valeur divant mes ouys,
      Ki dji les vôreu rabressî. Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.33, “Walon d’vant tot !” (fråze rifondowe).
  8. boere (des veres) onk après l' ôte.
    • I s’ ala vindjî dvins ene gargote,
      Et rascoya sacwants hûfions. Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.9, “Ine Mâle Journêye” (fråze rifondowe).

Parintaedje

candjî

Ortografeyes

candjî
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Li mot n’ est nén dins : C8, C9

Ratournaedjes

candjî
prinde des dinrêyes maweures
wårder et sognî e s' måjhone on djonne efant, ene biesse, ene sakî e målmezåjhe

{{ratour|atraper ene sacwè ki tome |fr= recueillir (fr), [[rattraper} #Francès|rattraper}]] [[:fr:rattraper} #Français|(fr)]]

ramexhner des sovnis
atraper totès laidès sacwès
boere al cawêye

Pårticipe erirece

candjî

Modele:-per-î rascoyî omrin

  1. Pårticipe erirece omrin do viebe "rascoyî".
    • Ont i ddja rascoyî les djaeyes ?

Addjectif

candjî

Modele:-per-î

    • Vos seroz dins l’ coulot ene viye feme rascoyeye. — Maujeni, Noer Boton l° 505, p. 9. (fråze rifondowe).
    • Li colera d’ meye ût cint swessante shijhe
      Fjheut des ravadjes tot avå l’ payis,
      Mins Djudla fourit des pus rascoyîs. Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.115, “Li Cholèrâ” (fråze rifondowe).

Ratournaedjes

candjî
asprouvé
acsût