Walon (Rifondou) candjî

Etimolodjeye candjî

Bodje « bay » avou l’ cawete «  »

Prononçaedje candjî

Sustantif candjî

bayå omrin

singulî pluriyal
bayå bayås
  1. (no d’ biesse) sôre di tchvå avou on brun ou rossea poyaedje.
    • Li rond s’ a alårdji di ptit-z a ptit e montant disk’ a hôteur del tiesse do grand Bayård, li gros roncén del cinse Joseph Calozet.
  2. raece di tchvå d' cinse foirt sipårdowe e Walonreye dinltins.
    • Adon, cwand tote ciste årmonreye kimince a flåwi, vos veyoz e mitan d' on tcherwè ki lyi sieve di pî d' soke (...) èn ome et ses bayås atelés a l' eraire Louis Lagauche, "Prindoz vosse bordon" (1937), p. 32 (fråze rifondowe).
    • I fåt portant k’ les tchvås soflexhe :
      l’ome arestêye ses deus bayås
      Henri Simon, "Li pan dè Bon Diu", "Li tchèrwèdje" (fråze rifondowe).
  3. (pa stindaedje do sinse) gros et vigreus tchvå.
    • on dj’vå come Bayård Motî Haust.
    • Qwand i passév ås galops di s’bayår, è l’påhûlisté des ham’tês, les efants acorît so les soûs po l’fièstî Joseph Mignolet, "Li Payîs des Sotês", 1926, p. 18-19.
  4. (mot d’ foistî) sployon po hertchî l' bwès ezès bwès.
  5. civire po poirter on malåde ou on waxhea.
    • mete on waxhea so l' bayå
    • noer come on bayå
  6. (mot d’ houyeu) sôre di plat wagon ezès houyires.
    Ene fråze d’ egzimpe est co a radjouter.
  7. (rabaxhanmint) grande djin ki ravize ene miete loigne
    • on sot bayå
  8. (rabaxhanmint) feye k' a bråmint des wapeurs k' on pout åjheymint coutchî avou.
    Ene fråze d’ egzimpe est co a radjouter.
  9. (mot d’ djeu) tchivå di bwès ou di carton.
    • Mi tch’vâ, mi pauve tch’vâ d’ cârton èsteût so flote. (...) Mi, qu’aveûs tant pîler, tant des fèy’s mètou mes p’tits brès’ d’èfant âtoû dè hâtrê di m’ binamêye mame po z-avu on bayârd, èt lèye qui m’aveût si bin rik’mandé d’y prinde astème!Joseph Vrindts, Tot tûsant (1924), Mi t’Ch’vâ d’Cârton.
  10. (mot d’ djeu) sôre di djeu k' on î doet tcheryî ene pice so ene distance di 30 disca 40 metes avou ene mowante tourpene.
    • djouwer å bayå

Ratourneures candjî

  1. Tchvå Bayård : on tchvå k' åreut poirté les Cwate fis Aimon dins l' floriconte do minme no. Foirt sipårdou dvins l' folclore, on dit ki c' e-st on tchvå madjike ki pout hertchî des foû pezantès tchedjes.

Mots d’ aplacaedje candjî

Ortografeyes candjî

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes candjî

tchivå å brun poyaedje
raece di tchvå
stocaesse tchivå
grande djin ki ravize ene miete loigne
feme k' on coutche åjheymint avou
djouwet
djeu
  •   Francès : sorte de jeu qui consiste à faire avancer une pièce sur une distance de 30 à 40 m au moyen d'une toupie en mouvement (nén ratournåve direk e francès)

Waitîz eto candjî

  Lijhoz l’ årtike Tchvå Bayåd so Wikipedia