gåter

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Modele:Bdjf, çou ki dene on viebe avou l’ cawete di codjowaedje « -er » des viebes.

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /ɡɔːˈte/ /ɡoːˈte/ /ɡaːˈte/ /ɡaːˈtɛ/ (betchfessî å)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ɡɔːˈte/
Ricepeures : gå·ter

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	gåte
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	gåtez
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	gåtans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	gåtnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	gåtrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	gåtéve
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	gåte
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	gåté
Ôtes codjowaedjes	sipepieus tåvlea

gåter

(v. sins coplemint) meuri trop foirt, et n' pus esse magnåve, tot djåzant d' on frut.
- Les ceréjhes atakèt a gåter.
(v. sins coplemint) noeri et tourner a rén, tot djåzant d' on dint.
- T' as tos tes gros dints ki gåtnut.
(v. sins coplemint) si distrure, piede si cwålité.
- Les hougnetes avént cåzu gåté so pî : nén onk ki les vleut, nén co po rén — André Henin (fråze rifondowe).
(viebe å coplemint) ni rén dire divant les flotches (d' èn efant, d' èn ome, d' ene feme), lyi dner tot çou k' i (ele) dimande.
- Vos l' avoz gåté dtrop cwand elle esteut ptite.
(viebe å coplemint) rabaxhî l' cwålité di.
- Tot ça lyi aprindeut ossu ki, dins l' veye, i n' åreut waire di plaijhis ki n' serént nén gåtés pa ene sôre u l' ôte — Joseph Houziaux (fråze rifondowe).
- « Adam m’ gåtrè, di-st i, l’ ouve ki dj’ a fwait si bele.
  Dj’ a bén sogne ki l’ pôve ome, tot l’ veyant, ni s’ troubele !
  Mins po k’ ele poye si disfinde s’ i dvént trop marôdeu,
  Dji lyi va mete des ongues al betchete di ses doets !» — Martin Lejeune, Bultén del Societé d' Lidje, "L’crèyåcion d’Eve", tome 43, p. 140 (fråze rifondowe).
((viebe å coplemint) må fé.
- I gåte si bezogne.
(viebe å coplemint) distrure.
- Ele rexhe avou èn ome maryî; ele va gåter leu manaedje.
- Sins s' aporçure k' ele leyive goter l' eure,
  Li moirt e l' åme, ele dijheut d' ene flåwe vwès :
  L' amour trompåve a gåté m' destinêye,
  Et Diè m' a rpris l' efant k' end esteut l' frut. — Jean Bury, Joyeux rèspleus (1899), "Pauve kimére" (fråze rifondowe).
yôrder, anichter.
- Pawou ki sol verdeure
  Vos n' gåtexhe vos cotrês
  Trossîz-vs djusk' a li dzeure
  Trossîz-vs djusk' å hatrea
  — Li camrade dè l'joie, Chanchet Barillié, 1852 (fråze rifondowe et rarindjeye).

Sinonimeye

(meuri trop foirt) : pouri
(foirt milouter) : waster, adolmiter, milouter

Ortografeyes

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

E rfondou walon :

gåter : R9 (a gåte-manaedje) ^(lére), R10 ^(lére), R13

Ratournaedjes

gâter, pourir
gâter, chérir à l'excès (un enfant)
gâter, gâcher, bousiller