don

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye 1

Tayon-bodje latén « tum » (adon, ça fwait ki).

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /dɔ̃/ /dɔ/ /dã/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /dɔ̃/
Ricepeures : nén rcepåve

Adviebe

(dins èn arinnoe) po côper l' fråze ey arinner li ci (cene) k' on cåze avou.
1. po lyi dmander d' responde.
  - Vos nel frîz nén, don, vos !
  - RIDANT. – Marians les !
    Madame MENCHEUR. (tote foû d’ leye) – Insi tot tchôd, tot roed ? Et Kinåve, don ? — Henri Simon, « Li Neûre Poye » 1889, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.103 (fråze rifondowe).
  - Vola on gros cwårt d' eure ki vs rawåde al tåve, ki fjhoz vs cial don ? — Joseph Mignolet, "Li vôye qui monte" (1933), p.34 (fråze rifondowe).
  - (tot djåzant d' on calin) Mins kî çk' a tchî on stron parey et ki n' l' a nén rascovrou, don ? — Joseph Lahaye (fråze rifondowe).
  - Ti sais bén comint çki ça va, don! Po cmincî, c' est totès fricassêyes di mouzons — Lorint Hendschel, So l’ Anuti.
2. po lyi dmander di s' rissovni.
  - Savoz bén, don, ci sôre di djin la ki vlèt-z esse pus catolikes ki l' påpe — Lucyin Mahin.
3. po lyi dmander d' constater.
  - Nos l’ savans bén ; mins Kinåve don lu, vosse papa, on l’ a todi dit sins rprotche … — Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.15 (fråze rifondowe).
  - Loukîz don l' laid houpieus pîmåye,
    Téns t' croufieus, t' årès l' air pus spès ! — Jean Bury, Joyeux rèspleus (1899), "Bin v’la st-on râre èdon surmint" (fråze rifondowe).
  - I nd aveut d' keure, don, lu, k' ele lyi racontaxhe so les diåles et les nûtons, et les deus macrales Magrite et Zabele — Lucyin Mahin.
  - Mins, c' est nén possibe, don, Sint Pire — Louis Baijot (fråze rifondowe).
4. po dire k' on est d' acoird avou lu (leye).
  - Bén awè, don, ki l' martchî des efants, et des grandès djins ossu, pout siervi d' djéndjole ås måhonteus — Joseph Lahaye (fråze rifondowe).
replaece…
1. …on moumint nén defini, dins l' avni, dins l’ ratourneure : did ci a don, did ci don, disk' a don.
  - Louwiza si doet rpoizer did ci don — Félicien Barry (fråze rifondowe).
2. …on moumint nén defini, dins l' passé, dins l’ ratourneure : dispu don.
3. mostere ene plaece nén defineye, å lon, dins l’ ratourneure : inte ci et don.

Mots d' aplcaedje ^(?)

edon, endon
adon, adonpwis
did ci a don, did ci don, terchedon, disk' a don
donci donla
inte ci et don

Sinonimeye

(come arinnoe) ô, saiss, taiss, edon, endon
tolminme, cwand minme, alôrse, dabôrd

Fås amisse

Li francès «donc», al tiesse di fråze, ni respond todi nén ås uzaedjes di "don" e walon. Mins on-z etind sovint, asteure, metou al tiesse d' ene fråze, li francijha «donk».