acsegnî
Etimolodjeye 1
candjîTayon-bodje latén « signum » (sene, essegne), avou l’ dobe betchete « ac- » des viebes, avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes ; mostrer l’ essegne.
Viebe
candjîacsegnî (viebe å coplemint) (2inme troke) (codjowaedje)
- aprinde ene sacwè a ene sakî.
- Dj’ acsegne ses letes a mi ptite. — D.T.W.
- Li mwaisse ovrî acsegne l’ ovraedje ås ovrîs. — D.T.W.
- I fåreut acsegnî on mèstî a vosse fi. — D.T.W.
- A cwè bon s' ewaerer, pocwè vni fé l' tchåtchoûle
S' on roveye les paroles ki Diè nos acsegna— Louis Lagauche, "L' inmant", Å neûr payîs dè l’ hoye, (1947), p. 130 (fråze rifondowe). - Dji vs acsegne sins eployî des hôts mots, sins k'on s' poye mari [...] et sins côper on tchvea e cwate — Jean Bosly, ratournant L' imitåcion d' Djezus-Cri.
- fé saveur cwè so on dandjî.
- Pôve orfulinne sins conseys ni caresses,
D' on pere ou ene mere po m' acsegnî l' dandjî. — Jean Bury, Joyeux rèspleus (1899), "Pauve kimére" (fråze rifondowe).
- Pôve orfulinne sins conseys ni caresses,
- (pus stroetmint) mostrer (ene sacwè, ene sakî) avou s’ doet.
- I s’ fwait tocosté acsegnî å doet. — D.T.W.
- N’ acsegnîz nén les djins avou vosse doet, ci n’ est nén bea. — D.T.W.
- Acsegnîz m’ li pus coûte des voyes po-z aler so Lidje. — D.T.W.
- Ossu gn a t i personne, et çoula d' lådje et d' lon,
Ki nel kinoxhe, ki nel riclame, ki n’ vis l’ acsegne
Pus hôt k' les pus hôts tiers, si dressant come ene tour
Dizeu les bwès, dizeu les tchamps, dizeu l' payis — Henri Simon, dins «Li moirt di l' åbe» (fråze rifondowe et rarindjeye). - D’ine bèle båcèle i d’hèt qu’èle èst « djolèye »,
Sins minme sèpi qu’à l’campagne, les vatch’lîs
N’pårlèt-st-insi qu’tot-z-aksègnant quéque-fèye
Ine bièsse qu’a ’n’tètche qu’èle ni såreût catchî
— Émile Wiket, Fruzions d' cour, p.173.
Ratourneures
candjîParintaedje
candjîOrtografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Li mot n’ est nén dins : R13
Ratournaedjes
candjîaprinde ene sacwè a ene sakî
- Arabe : 3allama = علّم (ar), darrassa = درّس (ar)
- Arabe marokin : 3ellem = علّم, qerra = قرّى
- Almand : lehren (de)
- Inglès : to teach (en)
- Espagnol : enseñar (es)
- Francès : enseigner (fr), expliquer (fr), instruire (fr)
- Itålyin : insegnare (it)
- Neyerlandès : leren (nl), aanleren (nl)
- Sicilyin : nzignari (scn)
mostrer avou s’ doet
Pårticipe erirece
candjîacsegnî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "acsegnî".
Etimolodjeye 2
candjîBodje tîxhon * « sinno » (sinse, sutisté), avou l’ dobe betchete « ac- » des viebes, avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes; bén fé aveur do bon sinse (tot bouxhant po fé moussî les idêyes).
Viebe
candjîacsegnî (viebe å coplemint) (2inme troke) (codjowaedje)
- adiercî (ene sakî, ene sacwè) tot lyi hinant ene pire u ôte tchoi.
- bouxhî so (ene sakî, ene biesse).
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Li mot n’ est nén dins : R13
Ratournaedjes
candjîPårticipe erirece
candjîacsegnî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "acsegnî".
Sustantif
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | acsegnî | acsegnîs |
femrin | acsegneye | acsegneyes |
acsegnî omrin
- coixhî (k’ a stî djondou dins s’ coir)
- Li måleur a tcheyou tot metant on coulot djus avou doze touwés, des acsegnîs et dabôrd cénk cint djins sins rcoe. — Charles Massaux.