kitoirtchî
Plinne cogne Lidje-Årdene (betchete sipotchåve) |
Cogne Nameur-Tchålerwè (betchete nén spotchåve) |
Sipotcheye cogne Lidje-Årdene |
---|---|---|
kitoirtchî | cotoirtchî | ctoirtchî |
Etimolodjeye
candjîDo viebe «toirtchî» avou l’ betchete « ki- » des viebes.
Viebe
candjîDjin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | k(i)toitche / k(i)toirtcheye |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | k(i)toirtchîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | k(i)toirtchans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | k(i)toitchnut / k(i)toirtcheynut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | k(i)toitchrè / k(i)toirtcheyrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | k(i)toirtchive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | k(i)toitche / k(i)toirtcheye |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | k(i)toirtchî |
Ôtes codjowaedjes | come toirtchî |
kitoirtchî
- (viebe å coplemint) toirtchî a sacwants toûs.
- Li banslî kitoirtcheye ses oizires.
- Ti m’ kitoitches si télmint ki m’ coir e-st a brimbådes ! — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Soliloque », 1912, p.93-94 (fråze rifondowe).
- I fåt ctoirtchî sacwants fis po fé ene coide.
- Li båre esteut tote kitoirtcheye — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) si rployî so lu-minme, po ene plake di metå.
- Li tole s' a fwait ctoirtchî — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) (rabaxhanmint) fé ene dance
- Ele fwait bén snob
Tot vs kitoirtchant
L' houla-hop
— Camille Gaspard (fråze rifondowe).
- Ele fwait bén snob
- (viebe å coplemint) (imådjreçmint) fé on laid scrijhaedje, ene laide ouve årtistike.
- Pocwè so ene macsådêye idêye kitoirtchî des vers pitiveus ? — Martin Lejeune (fråze rifondowe).
- Li mûze dè walon m'a guètî.
Qwand dju vèya dès camarådes
Qui tot près d' mi v'nît fé paråde
Du quéques pitits vers må c'twèrtchîs
— Martin Lejeune.
- (viebe å prono) : Loukîz a : « si kitoirtchî »..
Sinonimeye
candjî- (riployî so lu-minme) : kiployî
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
- cotwartchi : C1
- cutwartchi / ctwartchi : S0
- cutwèrtchî / c’twèrtchî : E34
E rfondou walon :
- cotoirtchî u kitoirtchî / ctoirtchî : R10 (lére)
Li mot n’ est nén dins : R13
Ratournaedjes
candjîPårticipe erirece
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | kitoirtchî | kitoirtchîs |
femrin | kitoirtcheye | kitoirtcheyes |
kitoirtchî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "kitoirtchî".
Addjectif
candjîsingulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | kitoirtchî | kitoirtchîs |
femrin padrî | kitoirtcheye | kitoirtcheyes |
femrin padvant | kitoirtcheye | kitoirtcheyès |
kitoirtchî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)
- toirdou po ene djin.
- Li pôvre ome est ctoirtchî (tot) — Motî Forir (fråze rifondowe).
- L' Ônea ki vs veyoz la tot ctoirtchî dvins ses coxhes,
Et ki s' clintche padzeu l' rew ki passe tot glawzinant ;
S' a si télmint sôlé del friscåde di s' corant
K' il est divnou fôkak et n' est pus a ricnoxhe
— Louis Lagauche, "L' inmant" (1947), p. 74 (fråze rifondowe).