kitoirtchî

Walon (Rifondou)

Alofômes di k(i)- / co-

Plinne cogne Lidje-Årdene (betchete sipotchåve)	Cogne Nameur-Tchålerwè (betchete nén spotchåve)	Sipotcheye cogne Lidje-Årdene
kitoirtchî	cotoirtchî	ctoirtchî

Etimolodjeye

Do viebe «toirtchî» avou l’ betchete « ki- » des viebes.

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	k(i)toitche / k(i)toirtcheye
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	k(i)toirtchîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	k(i)toirtchans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	k(i)toitchnut / k(i)toirtcheynut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	k(i)toitchrè / k(i)toirtcheyrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	k(i)toirtchive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	k(i)toitche / k(i)toirtcheye
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	k(i)toirtchî
Ôtes codjowaedjes	come toirtchî

kitoirtchî

1. (viebe å coplemint) toirtchî a sacwants toûs.
   • Li banslî kitoirtcheye ses oizires.
   • I fåt ctoirtchî sacwants fis po fé ene coide.
   • Li båre esteut tote kitoirtcheye — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
2. (viebe å coplemint) si rployî so lu-minme, po ene plake di metå.
   • Li tole s' a fwait ctoirtchî — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
3. (viebe å coplemint) (rabaxhanmint) fé ene dance
   • Ele fwait bén snob
     Tot vs kitoirtchant
     L' houla-hop
     — Camille Gaspard (fråze rifondowe).
4. (viebe å coplemint) (imådjreçmint) fé on laid scrijhaedje, ene laide ouve årtistike.
   • Pocwè so ene macsådêye idêye kitoirtchî des vers pitiveus ? — Martin Lejeune (fråze rifondowe).
   • Li mûze dè walon m'a guètî.
     Qwand dju vèya dès camarådes
     Qui tot près d' mi v'nît fé paråde
     Du quéques pitits vers må c'twèrtchîs
     — Martin Lejeune.
5. (viebe å prono) : Loukîz a : « si kitoirtchî »..

Sinonimeye

1. (riployî so lu-minme) : kiployî

Ortografeyes

Divant 1900 :

• kitoirchî : E203 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• cotwartchi : C1
• cutwartchi / ctwartchi : S0
• cutwèrtchî / c’twèrtchî : E34

E rfondou walon :

• cotoirtchî u kitoirtchî / ctoirtchî : R10 ^(lére)

Li mot n’ est nén dins : R13

Ratournaedjes

toirtchî sacwants toûs

• Francès : tordre ^(fr), tortuer ^(fr) (vî mot)

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	kitoirtchî	kitoirtchîs
femrin	kitoirtcheye	kitoirtcheyes

kitoirtchî omrin

1. Pårticipe erirece omrin do viebe "kitoirtchî".

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	kitoirtchî	kitoirtchîs
femrin padrî	kitoirtcheye	kitoirtcheyes
femrin padvant	kitoirtcheye	kitoirtcheyès

kitoirtchî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

1. toirdou po ene djin.
   • Li pôvre ome est ctoirtchî (tot) — Motî Forir (fråze rifondowe).
   • L' Ônea ki vs veyoz la tot ctoirtchî dvins ses coxhes,
     Et ki s' clintche padzeu l' rew ki passe tot glawzinant ;
     S' a si télmint sôlé del friscåde di s' corant
     K' il est divnou fôkak et n' est pus a ricnoxhe
     — Louis Lagauche, "L' inmant" (1947), p. 74 (fråze rifondowe).

Ratournaedjes

toirdou po ene djin

• Francès : difforme ^(fr)