xhene
Etimolodjeye
candjîPrononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /hɛɲʃin/ /ʃɛɲ/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ʃɛn/
- Ricepeures : nén rcepåve
Sustantif
candjîsingulî | pluriyal |
---|---|
xhene | xhenes |
xhene femrin
- çou k' mostere li vizaedje do ci, del cene ki l' kitoid.
- Ké xhene, cwand on n' lyi a dné k' deus biyokes !
- Come i s' tournéve après leye, tot estené, ele lyi fjha-st ene clignete et ene dimeye xhene k' on åreut polou prinde po on sorire — Jean-Pierre Dumont (fråze rifondowe).
- (I boutèt leus veres foû. Hinri fwait ene xhene et tosse, Crespin å contraire si raletche) — Édouard Remouchamps, Bultén del Societé d' Lidje, Bulletin de 1858, «w:Li savtî», 77-143 (fråze rifondowe).
- Mins on n’ aprind nén a on vî mårticot a fé des xhenes, dai, potince ! Dji vs l’ a yeu d’ ene alinne. — Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.15 (fråze rifondowe).
- Et l’ pexheu ki vént passer s’ tins,
Sol boird del Mouze, tos les dimegnes,
Al longue s’ a-st afaiti des xhenes
Ki l’ ome doet fé cwand i s’ sitind
El gofe ki lyi sievrè d’ bedreye. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.16, “Li Pèheu à l’Vège” (fråze rifondowe).
- vizaedje ki s' kitoid, po mostrer k' el djin voet voltî ene sacwè, ene parole.
- I tire ene drole di xhene.
- (foclore) masse di cwarmea.
Ratourneures
candjî- fé des xhenes ås stoeles
- fé l’ xhene so tot mostrer avou s' vizaedje k' on n' inme nén.
- Sins esse on halcotî, i fwait l' xhene so tot !— Thomas Gaspar, Li Rantoele l° 102 p. 11 (fråze rifondowe). F. grimacer, rechigner, faire la moue.
- Li tins qui coûrt a v'nou rafacer lès coleûrs èt lès sinteûrs di nos-at'nances. Nos tâyes f'rit sûr ine bèle hègne, a veûy çou qu'on-z-a fêt di çou qu'i nos-avît leyî! — Paul-Henri Thomsin.
Mots d’ aplacaedje
candjî- xhene d’ apoticåre
- essegne k' i gn aveut ås apotekes. F. enseigne.
- seure mene. F. mine renfrognée.
Sinonimeye
candjîvizaedje ki s' kitoid, måcontin (dins les ratourneures: drole di ~, fé ~)
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Ratournaedjes
candjîvizaedje d' on måcontin (dins les ratourneures: drole di ~, fé ~)
Codjowas
candjîxhene
- indicatif prezintrece, prumire et troejhinme djins do singulî, do viebe « xhiner ».
- suddjonctif prezintrece, prumire et troejhinme djins do singulî, do viebe « xhiner ».
- kimandeu prezintrece, deujhinme djin do singulî, fôme camaerådrece, do viebe « xhiner ».