neyî
Loukîz a : «si neyî»
Etimolodjeye
candjîTayon-bodje latén « necare » («touwer»; pu, pus stroetmint, «touwer tot tchôcant l' tiesse dins l' aiwe»); çou ki dene on mot avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes.
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /nɛ.ˈjiː/ /nɛ.ˈji/ /nɛ.ˈjɛ/ /nɛ.ˈje/ /nɔ.ˈjiː/ /nɔ.ˈji/ /nu.ˈjiː/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /nɛ.ˈjiː/
- Ricepeures : ne·yî
Viebe
candjîDjin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | neye |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | neyîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | neyans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | neynut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | neyrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | neyive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | neye |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | neyî |
Ôtes codjowaedjes | come waitî |
neyî
- (v. sins coplemint) dimorer dzo aiwe et ndè mori.
- Monsieu Nanård dimanda al feme kimint k' il aléve å ptit k' aveut manké do neyî dierinnmint. — Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.76 (fråze rifondowe).
- ((viebe å coplemint) fé crever (ene biesse) ou fé mori (ene djin) tot l' tinant li tiesse dins l' aiwe.
- Dji n' aveu nou coraedje po neyî ces djonnes di tchet la.
- Mi cate a yeu des djonnes et popa les a neyî ! — Paul-Henri Thomsin, ratourtnant Tchantchès, c'èst po rîre, 2023, p.43 (fråze rifondowe).
- ((viebe å coplemint) boere po rovyî (ses poennes).
- Enute, dji m' va neyî tos mes displis.
- (viebe å coplemint) (imådjreçmint) ni pus fé pinser a ene sacwè.
- L’ ovraedje sait neyî les tourmints ;
Ene blawete di djoye sowe les låmes ; — Martin Lejeune, “Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune” p.182, « Lu lamponète du m’ vîle grand-mêre » (fråze rifondowe).
- L’ ovraedje sait neyî les tourmints ;
- (viebe å prono) : Loukîz a : « si neyî »..
Ratourneures
candjî- les prumîs tchets, on les neye
- neyî l’ pexhon : fatiguer le poisson dans l' eau
- neyî l’ mônî : expression pour se moker de la ménagere qui, en pétrissant la pâte pour les pains, verse par inadvertance trop d' eau dans la farine V. fé Sinte-Marîye dins l' mé
dji neye je me sens rempli de liquide : dji n' a nén fwin, dj' so neyî d' awè boevou ; dji so neyî trempé de pluie t inonder : cwand il a tant ploû, nos-avans stî neyî s t v.i., nos-alans neyî nous allons nous noyer ; i neye il est en train de se noyer (par accident) ; neyî e tcheyant a l' aiwe ; li tchén neye dins l' canå ; å scours, dji neye! ; on neye divins tot on se noie dans l' abondance ; dji neye di tchôd je suis tout en nage ; neyî ene tere y déverser ou y laisser couler un excès d'eau ; i våt mia naedjî k' neyî t v.pr. si neyî se noyer ; i s' neye ; i s' a stî neyî å canå ; evoyî s' neyî envoyer au diable : va-z è t' neyî dins ene djate d' aiwe! fiche-moi la paix! >> li ci k' vout neyî s' tchén° dit k' il est araedjî; u: cwand on vout neyî s' tchén°, on trouve todi on cayô.
Ratournaedjes
candjîPårticipe erirece
candjîneyî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "neyî".
1. neyî, -eye, adj., noyé (-ée), inondé, sous eau : pré ~ ; tote li pasteure est ~ye ; tot l’ payis est ~ ; esse ~ d' ovraedje avoir du travail en surabondance ; il esteut frexh come on ~ il suait fort [CI nèyî, VE nèyî, LN nèyi 80, 469, CW nouyî]
- Neyîs d' poennes et d' mizeres, mins pus beas djoûs d' prétins,
Gotént so kékès eures, kékès eures di tins
Flouwixha m' bele djonnesse. — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Li vîx mestré", p.4 (fråze rifondowe).
- Neyîs d' poennes et d' mizeres, mins pus beas djoûs d' prétins,
2. neyî, -eye, n.m. et f., noyé (-ée) : on a rtiré on ~ (ene ~eye) do canå ; rapexhî on ~ sortir un noyé de l'eau ; fé raviker on ~ rappeler un noyé à la vie ; dins l’ tins, on meteut les ~s et les pindous e-n on cwén rniyî del cimintire [DL nèyî, CI nèyi, VE nèyî, NI noyî, OW noyi, CW nouyî]
- diloujhî.
- Onk endè va po l’ åme di s’ pere, […], li coir tot mesbridjî, li cour , et li stoumak ki vs plake ås rins ! — Joseph Mignolet, « Al Bèle Fontinne », comèdèye di treûs akes, 1924, p.33 (fråze rifondowe).
Sustantif
candjîneyî, neyeye [o.f.n.] onk (ene) k' a morou di s' aveur neyî. | neyisse [o.n.] plaece ki les bagneus si plèt åjheymint neyî. rl a: leyisse. Disfondowes: neyis' .