åme

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje latén « anima » («air», «shofla»).

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /ɔːm/ /aːm/ /ãm/ /ɒːm/ (betchfessî å, halcrosse rîlêye)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ɔːm/
Ricepeures : nén rcepåve

Sustantif

singulî	pluriyal
åme	åmes

åme femrin

(mot d’ rilidjon) pårtêye nén veyåve d' ene djin, ki vicreut co après l' moirt.
- Dji voe mi åme aler foû di m’ coir
  Ratnoz l’ on pô, binamé pere, tant k’ dj’ åye eco pårlé a m’ mere — Divize di payizans, 1640 (fråze rifondowe).
- Et l’ åme ki n’ doet rén acwiter,
  Trovrè-st å cir des djoûs d’ dicåce
  Et des djoyes ki nos kinoxhans. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.91, “Vîx Souv’nir” (fråze rifondowe).
- Vos savoz çou ki convént l' mî pol progrès di mi åme et come li doleur mi siev po m' disruni d' mes petchîs — Jean Bosly, ratournant L' imitåcion d' Djezus-Cri (fråze rifondowe).
- Cwand on-z est pol Laid Wåtî, c' est k' on-z est presse a rmete si åme a Vî Hinri — François Nyns (fråze rifondowe).
sintumints, esprit d' ene djin.
- Dji vs dene do vén po voste åme kimesbridjeye — Martin Lejeune (fråze rifondowe).
- Et, tot loucant l’ beaté k’ tcheryîve dizeu les tiers,
  — Lujhante come on diamant sol noere pê d’ on moriåne—
  On råskignou tchantéve totes les tchansons di si åme
  — Joseph Mignolet, "Li tchant del croes", 1932, p. 17.
- ... c' e-st a djnos, asteure, k' i schoûte, dins l' fruzinmint des tchveas å vint ki les caresse, li vwè da Rozete ki tchante, di tote si åme, vaila, è Payis des Andjes. — Anatole Marchal, Au timps des nûtons (fråze rifondowe).
(pa stindaedje do sinse) çou ki rind on peupe, ene veye tipike, diferin d' ses vijhéns.
- Dås pîs des noers terisses come so nos blancs tchersîs,
  L' åme walone s' enairéve, asblawixhante, ureuse— Louis Lagauche, "L' inmant", Ås walons, (1947), p. 116 (fråze rifondowe).
- Sol coûsse d' a pô près on sieke, nos powetes ont discoviet et tchanté l' åme virlixhe et cocsante di nos cités — Lambert Lemaire (fråze rifondowe).
- On peupe ki piede se lingaedje piede si åme — Jean Guillaume (fråze rifondowe).
- Dins nosse viyaedje, il ont l’ åme ecolodjisse — José Schoovaerts (fråze rifondowe).
djin.
- On n' ouxhe dedja fwait do må a cisse pôve åme la.
- Come ene åme el detresse
  Nouk n' arestêye li pas
  Si ç' n' est l' djonne troufelresse
  Ki s' galant planta la. — Henri Bragard (fråze rifondowe).
- Sondjîz on pô, i fåt des eures etires po trivierser ç' bwès di long et d' lådje; ossu, gn a des k' on n' î rescontere nén ene åme — Joseph Calozet, E payis des shabotîs, p. 49 (fråze rifondowe et rarindjeye).
exhowe po bouter.
- I n' a pont d' åme.
(belès-letes) exhowe, matire d' ene sacwè.
- Del fondreye, ene wapeur s' eleve doûce et ledjire ;
  C' e-st tot l' åme del rozêye k' on-z aveut spité la ;
  Ele va letchî les hés, fwait ene caresse ås gonxhires,
  S' enairixh loyminoymint, tienixh adon ndè va ! — Louis Lagauche, "L' inmant", (1947), A l’Årdène, p. 145 (fråze rifondowe).