tchame
Etimolodjeye 1
candjîTayon-bodje gayel « cambo » (ki toûne).
Sustantif
candjîsingulî | pluriyal |
---|---|
tchame | tchames |
tchame femrin
- (vî mot) (mot des tchårlîs et des tcherons) tchaeke des årvolowès pîces di bwès ki fjhèt l’ djante des rowes di bwès, sotnowes på bindadje di fier, et ki s’ astokèt so les rais.
- Les rowes di tchår avént shijh tchames, les cenes di berwete, cwate.
- Åtoû des grossès pires k’ ont des tchabots d’ blanke same,
Ses flots, hoplèt, corèt come s’ i djouwént al tchame. — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Dizeû Êwaye », 1919, p.87 (fråze rifondowe). - Po fé ene rowe, li tchårlî fwait des rais, on moyoû et des tchames. — Émile Pècheur (fråze rifondowe).
- I fåt ene tchame po deus rais.
- (belès-letes)
- Adjete et naxhieuse come on vigreus dzi,
Sote come li påwion, vos fjhoz co meye pidjoles !
Epoirtant-st al tchame so vos cabriyoles
Les clairs pieles d' on sourd ou l' aiwe peure d' on ri. — , Tchanson po l’êwe d’Oûte, (1947), p. 156 (fråze rifondowe).
- Adjete et naxhieuse come on vigreus dzi,
-
Rowe di tchår avou l’ plaece des tchames (i nd a shijh).
-
Rowe la ki manke ene tchame so les cwate.
Ratourneures
candjî- sitoker ene tchame : î emantchî les rais.
- Po stoker ene tchame, on xhorlêye les tchames avou l’ xhore. — ramexhné pa J. Haust (sourdant a recråxhî) (fråze rifondowe).
- aveur li dos come ene tchame
- tchame d’ on pousse : rond soûmint d’ on pousse, k’ on bastixh li sponte dissu.
- tchame d’ on sployon : bwès ki toûne å dvant do sployon, la k’ on clawe li fier.
- aveur ene sacwè e tchame
- al tchame
Parintaedje
candjîSinonimeye
candjîSipårdaedje do mot
candjîw. do Mitan, w. do Levant, Basse Årdene
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
- tchame : E1
E rfondou walon :
Ratournaedjes
candjîEtimolodjeye 2
candjîStindaedje di tchame (1) (ki toûne), mins avou on sinse å rvier, ki n’ toûne nén foirt bén, k’ a des crons råjhonmints.
Sustantif
candjîsingulî | pluriyal |
---|---|
tchame | tchames |
tchame omrin
- onk ki djåze bråmint, k’ enonde tofer ene trope di djins, k’ elzès fwait rire.
- Ké tchame èç-n ome la !
- C' es-t on ptit gaiy, et on tchame.
- Ké tchame, mi-n ome!
- C’ est ddja on tchame, saiss, ci-la.
- Gn aveut nén on tchame come lu po raconter ene paskeye.
- onk ene miete drole.
- Gn a todi on tchame ki dit sacwants biestreyes ; et l’ guide s’ enonde po fé des esplikêyes. — André Henin (fråze rifondowe).
Sinonimeye
candjîOrtografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Ratournaedjes
candjîonk ene miete drole
Etimolodjeye 3
candjîStindaedje di tchame (1) (ki toûne), les efants corèt e tournant.
Sustantif
candjîtchame femrin todi singulî
- djeu d’ efant, k’ on djouwe a cénk, dins on cwåré, onk dins tchaeke coine, et l’ cénkinme å mitan ; les cis des coines cwitèt leu plaece padrî l’ dos do ci do mitan, ki saye d’ elzès sorprinde, et si stitchî dins ene vude coine.
- On n’ djouwe nén lontins al tchame. — Motî Forir (fråze rifondowe).
- djeu d’ efant k’ on court a cawêye, les mwins so les spales do ci di dvant ; u a môde di cråmignon, e si dnant l’ mwin. Li prumî craweye et fé tourner l’ cawêye, et les dierins dvèt tchamter (roter cron), et kécfeye toumèt (çou ki fwait rire les ôtes). On creye « tchame tchame (oujhea) po tot ».
Parintaedje
candjîOrtografeyes
candjîRatournaedjes
candjîtchame (sinse 1)
- Francès : quatre coins (fr)