monse

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye 1

Tayon-bodje gayel * « mandia » (sinse ?), dandjreus racuzinåve avou l' gayelike escôswès « mart » et l' (viye biesse sins valixhance); mot cité dins l’ FEW 6/1 155b.

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /mõs/ /moːs/ (minme prononçaedje cåzu pattavå)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /mõs/
Ricepeures : nén rcepåve

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	-
femrin padrî	monse	monses
femrin padvant	monse	monsès

monse femrin

(mot d’ årtisse des biesses) (mot des cinsîs) k' on n' sait rawè plinne, tot djåzant d' ene vatche.
- C’ esteut-st ene viye vatche (…) ene bén bråve biesse, k’ aveut bén fwait s’ bouye, dinant s’ vea tos ls ans (…) Mins, ki voloz vs ! Tot a s’ fén; elle esteût monse asteure et Gusse l’ aveut volou rmete å martchand — Jean-Pierre Dumont, Tot tournant les pådjes (fråze rifondowe).
- C' est ene monse vatche — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- I n' avént ddja waire di vatches, ey ene esteut plinne et l' ôte esteut monse.
- Il a vindou ene vatche, formodowe dandjreus, ene monse kécfeye — Auguste Laloux (fråze rifondowe).

Ratourneures

aler monse: ni pus poleur toryî.
- Dinltins, les vatches avént fwin, elle alént monse èn an so deus — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece (fråze rifondowe).

Sinonimeye

Ortografeyes

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

môsse : E34
monse : C8, C13, O4, S0, S104, S109, S110, S117, FS110
monsse : E165

E rfondou walon :

monse : R10 ^(lére)
monsse : R13

Ratournaedjes

k' on n' sait pus awè plinne, d' ene vatche

Francès : stérile ^(fr), bréhaigne ^(fr) / brehaigne ^(fr)

Sustantif

singulî	pluriyal
monse	monses

monse femrin

vatche k' on n' sait rawè plinne.
- Nos n' avans waire yeu d' tchance dins les biesses ciste anêye ci: ns avans dvou vinde deus monses.
- Dj' avans vindou ene monse po 60.000 francs — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece (fråze rifondowe).

Ratournaedjes

vatche k' on n' sait pus awè plinne

Francès : vache stérile, vache de réforme, vache réformée (nén ratournåve direk e francès)

Sourdants

Racuzinaedjes etimolodjikes: RO-et1 a «mârţógă»

Etimolodjeye 2

Tayon-bodje latén « monstrum » (adviertixhmint des diès, sacwè foû-naturel).

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /mõs/ /moːs/ (minme prononçaedje cåzu pattavå)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /mõs/
Ricepeures : nén rcepåve

Sustantif

singulî	pluriyal
monse	monses

monse omrin

(no d’ tolu) nouzome biesse ki fwait sogne.
- Li monse esteut la: c' esteut ene masse di cråxhe tote plinne d' ouys, di boutches et d' bourlotes, avou des bresses ki sbritchént ene miete shuvant si idêye — Jean-François Brackman (fråze rifondowe).
- Li Bon Diu n' a d' keure di nos priyires … i nos toune li cou, awè !… Li monse nos tént a gougne … — Paul-Henri Thomsin, ratournant e walon Walon’rèye, tére di lédjindes, 1998, p. 7 (fråze rifondowe).
djin u biesse ki fwait des målès keures.
- Ci sereut l' coirbå, li monse, a-z acabler — Pierre-Joseph Dosimont (fråze rifondowe).
- L' Estat, c' est l' pus edjalé d' tos les froeds monses; froedmint, i vos conte des mintes — José Schoovaerts, ratournant Nietsche (fråze rifondowe).
(mot d’ årtisse des biesses) djonne d' aclevåve biesse ki skepeye foirt anormå.
- Ele n' a sepou veler tote seule, ca l' vea, c' esteut on monse — Båze di dnêyes di l’ Årdene nonnrece (fråze rifondowe).