Etimolodjeye

candjî

Tayon-bodje latén « idea », lu-minme do bodje vî grek « ἰδέα », idéa («cogne d' ene sacwè»).

Prononçaedje

candjî

Sustantif

candjî
singulî pluriyal
idêye idêyes

idêye femrin

  1. sacwè k' on pinse.
    • Pocwè so ene macsådêye idêye
      Kitoirtchî des vers pitiveus ?
      Martin Lejeune (fråze rifondowe).
    • Kéne drole d’ idêye ourit s’ feme Madjene :
      Ele tchåfe li gros fier ås bolenes
      Et po mî rsouwer si mamé
      Vzel ristind so les cwate costés — Jean-Guillaume Levaux, ratournant Simon et Linåd (fråze rifondowe).
  2. rizultat k' on pinse î ariver.
    • Voste idêye, c' est di fé ene ôte pitite gazete po rén, dabôrd ?
    • Li monse esteut la: c' esteut ene masse di cråxhe tote plinne d' ouys, di boutches et d' bourlotes, avou des bresses ki sbritchént ene miete shuvant si idêye Jean-François Brackman (fråze rifondowe).
    • Dj' a po totes les djonnès feyes
      ki sont sudjetes a pixhî
      Po s' waeranti d' esse tchavêyes
      Ene tchandele po ls ecråxhî
      C' est ene tchandele a l' idêye
      Ki l' cene k' ecråxhe ses pårteyes}
      Est seur d' atraper l' froyon. François Barillié, divins Li camarad′ dè l'joie, 1852 (fråze rifondowe).
    • Dimani payizan, c' esteut bén la mi idêye ! Louis Lagauche, "L' inmant", (1947), Li ponne dè gård di bwès, p. 147 (fråze rifondowe).
    • Avou l' idêye d' astamper e walon ene essegne d' emacralaedje, on-z a ramexhné troes paroles k' avént l' cogne et l' oumeur k' i faleut: harlake, marlou eyet macrale, po fé "harloucrale" Albert Maquet (fråze rifondowe).
  3. manire di vey li monde k' ont puzieurès djins.
    • Sol pî sol tchamp, Djan-Luk va rvanter l’ idêye ki l’ kesse do scrijhaedje do walon a trové ene rexhowe « definitive » avou l’ sistinme Feller. — Lucyin Mahin, Ratacaedje, Li Rantoele,  88, 2019.
  4. Modele:plur sacwès nén vraiyes.
    • BODSON. Li lieutnant Bernalmont ki lodje cial al Bele Fontinne, et ki hape, po l’ årmêye, ås pôves heres d’ avår cial, les bayås et les vatches k’ i n’ polèt pus fôrer, toûne åtoû d’ vos, båshele, po sayî di vs adawyî.
      IDÅ. Taijhoz vs, c’ est des idêyes. Joseph Mignolet, « Al Bèle Fontinne », comèdèye di treûs akes, 1924, p.7 (fråze rifondowe).

Ratourneures

candjî
  1. awè l’ idêye / awè idêye / awè dins l’ idêye
  2. aveur ene pitite idêye (po)
  3. a mi idêye
  4. cwand il a ene idêye e l’ tiesse, i n’ l’ a nén e cou ou : cwand il a ene idêye e l' tiesse, i n' l' a nén ôte pårt
  5. candjî d’ idêye come di tchmijhe
  6. a l’ idêye
  7. c’ e-st ene idêye
  8. aveur ses idêye.
    • LOUWIS. – Ele si pinséve acsûte del marke. Paski, vos savoz, ele a ses idêyes !
      KINÅVE. C’ e-st ene sacwè d’ ricnoxhou, endè fåt nén rire. Henri Simon, « Li Neûre Poye » 1889, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.91 (fråze rifondowe).

Parintaedje

candjî

Mots d’ aplacaedje

candjî

Sinonimeye

candjî

Ortografeyes

candjî
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

candjî
sacwè k' on pinse
rizultat a-z avinde
sacwè nén vraiys