Ri-bondjoû Lucyin,
Tot porshuvant di scrire èm live cist après-nonne, dji mi dmandeu pocwè li lete "q" n' est nén uzé e rifondou, insi k' el lete "x" k' est seulmint uzé avou "h" padri, "xh", po fé l' son [ʃ] ? I gn' åreut on moyén d' les trover èn uzaedje "normå" come po les ôtes letes ?
Amiståvmint,
Èl-Gueuye-Noere
Nonna. E rfondou, on n' a nén rprins ni q, ni x (après 1998, foû do betchfessî xh), ni â. Po q, loukîz w:son K, po x, c' est come e Feller: soeye-t i gz (egzimpe), soeye-t i cs (tacsi). Al fén do mot: soeye-t i -ke (seke), soeye-t i -sse (ortodosse).
â est replaecî pa å (si c' est l' betchfessî å), u pa "a" (si c' est èn accint coinrece): casser ("câsser"), faze ("fâze"), cazî ("câzié").
Come nos dit Feller « Il faut avoir le courage de se séparer du français[1]. »
L' ortografeye a todi stî on sudjet margayrece, margayiveus [conflictuel], et çoula minme pol francès.
L' aroke avou l' lete q(u) (latene), c' est k' ele si prononçeut kʷ e latén (quando), mins k' e français on l' prononce todi /k/ (quand). E walon, on prononce /kwɑ̃/ divins sacwantès plaeces (Lîdje, Vervî,...), et /kɑ̃/ a d' otès plaeces (Bastogne, Coûtchant walon,...). Li sistinme Feller shût l' rîle di l' analodjeye avou l' francès [analogie avec le français] (on scrît come e francès çou ki s' prononce come e francès), mins eto fonolodjike (on saye di scrire come on prononce). Adon, s' on scrît quand, el fåt i prononcî /kwɑ̃/ u /kɑ̃/ ? E (strike) Feller, on scrît qwand s' on l' prononce /kw/ et si gn a on q etimolodjike, cw si c' est on c etimolodjike (cwède), et quand s' on l' prononce /k/ avou q etim. (coq) et k pol resse (keûse, kibin : po n' nén prononcî ceûse /søːs/, cibin /sibɛ̃/). Nén simpe çoula, paski po bén scrire e Feller i fåt dabord bén scrire e francès, tot fjhant sacwants candjmints la ki ça n' va nén (keûse, kibin). E Rfondou, li rîle do son K est bråmint pus simpe : on scrît C divant a, o, u et cossounes ; K pol resse.
D' acoird, dji comprind mî pocwè sacwants ovraedjes e Feller rishonnnut foirt å francès.
Gråces. :-)