gåz

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

S’ i gn åreut ene sakî ki sepreut cwè åd fwait di l’ etimolodjeye di « gåz », el pout stitchî vaici.

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /ɡaːs/ /ɡɔːs/ (betchfessî å)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ɡɔːs/

Sustantif

singulî	pluriyal
gåz

gåz omrin

coir k’ est dins èn estat del matire, k’ on n’ pout ni apicî, ni waire sinti avou ses doets.
- Ses poennes lyi avizèt des bouzés andjes moussîs d' gåz et d' bleus rubans tinant dvins leus potlêyès mwins les flotches d' ôr et do long mantea rodje ki l' måleur a metou so ses xhalêyès spales. — Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.66 (fråze rifondowe).
- Dji n’ sai nén si t’ as ddja veu cwand on trawe on vea ki gonfele ; i n’ fåt todi djamåy vini foumer dilé l’ gåz ki stritche foû, saiss, ca ti griyreus l’ cassene. — Lucyin Mahin.
(pus stroetmint) matire tchimike sivintûle k’ on broûle po s’ tchåfer et fé a magnî.
(pa stindaedje do sinse) plaece la k' i gn a des buzeas d' gåz ou ene tchôdîre a gåz.
- Dizo l’ gâz, à costé d’ nosse sôlêye, i n’a ’ne cope di minous qui s’ gnaw’tèt les poûmons foû dè cwérps èt qu’èspêtchèt l’ome di s’ fer ètinde— Joseph Vrindts, Tot tûsant (1924), Beau nuage, p.299.
(mot d’ houyeu) grijhou (feu griyeu).
- Li gåz si firt e hôt. — Motî Haust, "a feri" (fråze rifondowe).
- I s' a ferou do gåz a l' emontmint. — Motî Haust, "a feri" (fråze rifondowe).
loumiraedje difoûtrin å gåz.
- Mins dviè les doze eures, å pus bea
  K’ i s’ aléve ripoizer ene miyete,
  Djondant di s’ guerite, li djonnea
  Ricnoxha dzo l’ gåz si rossete,
  K’ acoreut sins châle, sins tchapea,
  Tot stitchant ene boune croxhante boûkete. — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), «Li nute di Noié d’on piotte», p.101 (fråze rifondowe).

Ratourneures

esprindeu d’ gåz : onk k’ aléve aloumer les lampes å gåz des veyes, divinltins.
rastroeti l’ gåz : risserer ene miete li boton d’ rexhowe do gåz d’ on tchåfaedje, d’ ene coujhnire.
mete les gåz, rissaetchî les gåz