Rifondaedje wårni/gårni, coeyisté& scoler/escoler

11
Scribus electronicus (copinercontribouwaedjes)

Bondjoû Lucyin & @Srtxg, @Èl-Gueuye-Noere, @Li Bioutî,

1° Rifondaedje wårni

Dji lé sol dtw : dji n' a pont rtrové d' disfondowe avou w; portant, dj' a cåzu l' acertinance d' end aveur lî ene ene sawice, mins dji n' è trouve nole pårt

wårni = R12

gårni = E1

garni = C8,O3

ganrni = E165

gârni = C1,C9,E203,O4,O92,S117

2%) coeyisté ou coehisté

Dj' a léjhou, li bate di dvize, mins endè fårè pus po m' fé leyî djus

Por mi, li "h" pout esse compris come ene voyale di baloyance pa assaetchance avou l' viebe akeûhî come dvins ahessî ou come foirdjî sol bodje a(keûh).

Sol forom, vos scrijhoz come s' i fåreut fé on noûmot. "C' est pus lodjike", dijhoz. Awè. Douvént vos n' dijhoz måy ki tos les grands scrijheus d' avår Lidje eployèt "keûhisté" et måy "keûtisté" ki vos ratnoz portant? Vos tapez "keûtisté" so vosse ricwirrece, vos ni trovez ki l' DTW et li wiccionaire.

I n' fåt nén rovyî ki l' rôle des rfondeus n' est nén di ricreyî l' lingaedje a leu-n agreymint, mins di sayî d' esse li pus fidele possibe å lingaedje djåzé. Cwand i gn a trop des fômes coinreces, fåt bén si spiyî l' tiesse ndè tchoezi ene tot mågriyant les ôtes, mins otrumint, i fåt s' rafiyî å lingaedje, copurade si les grands scrijheus l' eployèt. Dji cfesse k' aplaker l' cawete -isté a on viebe e-st ene miyete curieus, mins tchaeke lingaedje a ses foû rûles. Åd dizeur di rwaitî çoula come èn ehin a coridjî, ni fåreut i mî vey çoula come ene prouve del coriansté do walon?

Ôte astoca, on l' ritrouve dvins li pus rilomé rimea walon : "Ossu, vola k' èl keûhisté dèl matinêye, on-z-ôt wîgnî 'ne sacwè londjinnmint, come ine plinte,"

L' ôte advantaedje di coehisté, c' est ki l' h inte deus voyales si prononce kécfeye [j] dvins les ôtes wallons come avou ahessî.

ayèssi [C1], aïessî [C9a]

Dj' atåvele li fôme coehisté tot-z acsegnant l' h come ene halcrosse rilêye. Et rbouter keûtisté ki n' egzistêye fok sol papî da Piron so les noûmots, mins ki n' a nén yeu di dschindance.

3°Rifondaedje escoler/scoler

Sorlon Haust, li viebe ni vént nén do bodje "scoler" avou l' cawete "-er des viebes, mins do vî francès "escoler". On l' pout croere, ca tos les egzimpes ki dj' a trové sont d' cisse cogne. Minme s' i Haust mete les deus, il a tolminme tchoezi "èscoler" come djivion.

| scoler = E1,R13 | èscoler = E1,E34,Martin Lejeune.,Camille Gaspard.,Guy Cabay.,— Jacques Bernkens.,Léon Demarche. | èskolé = E203µ

Amiståvmint

Lucyin (copinercontribouwaedjes)
  1. coeyisté / coehisté / coetisté : a on metou moumint, on a yeu ptchî di wårder li scrijha H ki pol H prumrece (= H di stok tîxhon). Mins "ahessî" (la ki l' H est "årtificiel") esteut ddja rfondou dispu bele ådje, on l' a wårdé (dji n' so nén disconte del disrifonde "ayessî"). *"scrihèdje" (cogne lodjike a Lidje) a bén divnou "scriyèdje".
  2. Li rujhe avou coehisté, c' est ki l' parintêye d' èn addjectif (coe) si fwait sol femrin. Mins nerén, "coehe" n' est nén dins les motîs (coete [R9]; keûte [E170]; cwète [C8,C106,G203,O0]; cwate [G203]; cwèye [O0,O4]; cwéye [C99,C106]; qwéye [C99]; cwaye [O0]); ça fwait ki: li noûmot "coehisté" des scrijheus lidjwès di dviè 1900 est basti flotchreçmint. => Dji sereu po wårder "coeyisté", motoit tot rsaetchant "coetisté" (ça simplifeyreut li rfondou). Di vosse costé, si vos avoz ptchî d' eployî "coehisté" dins vos bokets, ni tchictez nén. Li rfondou di dmwin, s' il adierceye si côp (s' i guerôde ås uzeus di dmwin), pasrè avou les uzances di ces-la.
  3. C' est l' veur ki les cognes d' après Lidje ont ene grande rilomêye istorike. Mins Lidje est ddja sovint rsintou come "sorriprezinté" e rfondou (mins des ôtes pinsèt l' contråve). Oyi mins:
  • gn a cåzu nou scrijheu lidjwès k' a acmoirdou li rfondou => nole rujhe k' i scrijhexhe "keûhisté" e Feller-Haust.
  • gn a cåzu pupont di scrijheus e lidjwès. Si vos loukîz les lives e walon k' ont rexhou dispu 10 ans, contez les scrijheus lidjwès k' i gn a dvins !!!
  • ces noûmots la (avou -isté) ont stî foirdjîs après Lidje diviè 1900 (w:Papî Piron so les noûmots des scrijheus lidjwès d' aviè 1900). Di ç' tins la, gn aveut NOU scrijheu do costé des disfondowes "cwète" et waire do costé d' "cwèye". Avou ça ki l' cawete -isté est lidjwesse. E rfondou, on shût pus voltî ene tecnike di rfondaedje do bodje (cial femrin coeye u coete + cawete -isté), minme si li parint abocté insi n' est nén dins les motîs.
Srtxg (copinercontribouwaedjes)

So "coehisté":

Oyi, c' est l' veur ki l' cawete -isté si mete sol cogne do femrin... mins:

  • les disfondowes do mot mostrèt bén on "h"
  • i gn a les viebes acoejhî, acoejhter, racoejhî,... (avou des "jh" bén clairs et ene grande famile, avou des mots come "racoejhmint")
  • i gn a motoit bén yeu on femrin "coejhe" (sol modele di gris/grijhe, ou co come li mot "croes" k' a-st ene cogne "croejhe")

Motoit rfonde "coejhisté" ?

Lucyin (copinercontribouwaedjes)

wårni / gårni : sol DTW il est scrît : dji n' a pont rtrové d' disfondowe avou w; portant, dj' a cåzu l' acertinance d' end aveur lî ene ene sawice.

=> vos ploz candjî sol Wiccionaire et mete "wårni" come viye rifondowe tot rahoucant ci sudjet ci (dji candje l' ôre sol DTW : gårni (wårni) et fé l' parintêye avou "g"

(wårni a stî dandjreus erîlé so fr. Garnier = frB Warnier = wa Wårnî)

Srtxg (copinercontribouwaedjes)

dji mete çoula sol coridjrece eyet ndè fé ene modêye 0.4.31

Lucyin (copinercontribouwaedjes)

scoler / sicoler / escoler: rén d' pus erîlé so scole / sicole / escole. C' est l' bodje et l' rîle djeneråle s- / si- / es- ki prume so les cognes diccionairreces.

Pacô, a Lidje, on prind ene cogne dedja rfrancijheye u picårdijheye (so l' inflouwince di princes-evekes do Hinnot come Djan d' Indjî Jean d'Enghien): esbarer = sbarer / sibarer / esbarer; esclameure = sclameure / siclameure / esclameure.

Srtxg (copinercontribouwaedjes)

po "escoler" (nén spotchåve) eneviè (e)scoler/s(i)coler (spotchåve, eyet shuvant l' mot "scole") dji n' so nén sbaré d' aveur ene cogne "walone" avou ene spotchåve voyale.

Ca sereut l' walonijhaedje espontané po-z epronter l' francès "écoler". Ou co on noûmot, fwait sol sustantif "s(i)cole" + -er.

Adon, on pôreut fé deus intrêyes di motî:

  • escoler, avou les vîs sinses
  • s(i)coler: aprinde/acsegnî a scole.

mins les deus sinses sont télmint près l' onk di l' ôte, eyet les cognes avou, ki ça finirè pa-z esse acmaxhî e-n on seu mot erîlé, nonna?

Lucyin (copinercontribouwaedjes)

come vos djhoz : ON SEU MOT erîlé (scoler / sicoler / escoler). Pus simpe est ç', mî est ç' !!!!!

Scribus electronicus (copinercontribouwaedjes)

1°)Dvins tolminme ké lingaedje vos pôrîz coridjî des mots k' on stî fwait flotchreçmint. Pocwè fantôme et nén phantôme? On-z a metou on fås h prumrece a habiller pa assaetchance avou habit sins saveur k' i vneut di a, bille et er. Et toplin d' ôtes egzimpes. C' est vosse droet di croere ki c' e-st on marixhmint, mins c' est come le/la covid.

Si l' academeye francesse aveut egzisté å Moyinådje, ele åreut seur veyou evi li h prumrece di haut (do latén altus) k' esteut ene fåte, mins ki voloz, les cåzeus l' ont dit, don c' est passé.

Po lårminter, li raprepiaedje di lå(r)me et laminter e-st ossu ene fåsse etimolodjeye, e c' est vozôtes-minmes k' a discråmyî l' mot.

Vola çou k' dit L' académie française dvins "dire ne pas dire"

Covid est l’acronyme de corona virus disease, et les sigles et acronymes ont le genre du nom qui constitue le noyau du syntagme dont ils sont une abréviation. On dit ainsi la S.N.C.F. (Société nationale des chemins de fer français) parce que le noyau de ce groupe, société, est un nom féminin, mais le C.I.O. (Comité international olympique), parce que le noyau, comité, est un nom masculin. Quand ce syntagme est composé de mots étrangers, le même principe s’applique. On distingue ainsi le FBI, Federal Bureau of Investigation, « Bureau fédéral d’enquête », de la CIA, Central Intelligence Agency, « Agence centrale de renseignement », puisque dans un cas on traduit le mot noyau par un nom masculin, bureau, et dans l’autre, par un nom féminin, agence. Corona virus disease – notons que l’on aurait pu préférer au nom anglais disease le nom latin morbus, de même sens et plus universel – signifie « maladie provoquée par le corona virus (“virus en forme de couronne”) ». On devrait donc dire la covid 19, puisque le noyau est un équivalent du nom français féminin maladie. Pourquoi alors l’emploi si fréquent du masculin le covid 19 ? Parce que, avant que cet acronyme ne se répande, on a surtout parlé du corona virus, groupe qui doit son genre, en raison des principes exposés plus haut, au nom masculin virus. Ensuite, par métonymie, on a donné à la maladie le genre de l’agent pathogène qui la provoque. Il n’en reste pas moins que l’emploi du féminin serait préférable et qu’il n’est peut-être pas trop tard pour redonner à cet acronyme le genre qui devrait être le sien.

Vos tuzez fén parey.

Il ont kécfeye råjhon ki la covid sereut pus naturele, mins tchaeke lingaedje a ses foû rûles et c' est todi l' uzaedje k' a l' dierin mot. Ouy, avå les gazetes et les cåzeus do francès, voye non voye, on dit å pus sovint le covid.

Å vraiy, veyoz vs, c' e-st ene piceure do walon d' esse pus "libe" et "spontané" dins l' askepiaedje di noûmots avou bråmint di spotchîs aplacaedjes. On l' divreut rwaitî come ene ritchesse purade ki come on mehin. Dji voe nén kimint coehisté sereut pus drole ki bijhreçmint bazé, vos l' dijhîz l' ôte djoû a pårti ... di l' arabe.

Si l' walon di Lidje a stî mî veyou disk' å mitan do dierin sieke, c' est ki cåzu tos les grands scrijheus do trevéns scrijhént e Lidjwès (såf Martin Lejeune dvins on maxhaedje di Vervîtwès et d' Lidjwès). C' est l' vraiye k' avou l' djermêye 48, cwand Mignolet et Lagauche ont rçû leu dag, li walon do Mitan a rpris li plaece do walon li pus scrît.

Tant k' a mi, çoula n' mi disrindje nén ki les noûmots soexhesse askepyîs å pus sovint pa des scrijheus do Mitan et do Coûtchant, mins çoula n' vout nén dire ki fåt rbouter les cognes trop lidjwesses di dinltins.

Cwand c' est k' les Francs viernént l' France, c' esteut did la ki vnént les noûmots e francès (flèche, rang, honte, bote, wårder). Al Rinexhance, c' esteut les mots italyins, et asteure, come di djusse les mots inglès.

Tchaeke trevéns influwince don l' walon sorlon s' pôzucion. Pol cåze, c' est li Lidjwès k' a yeu l' oneur d' askepyî (dalieurs skepyî n' egzistêye nén e Lidjwès) l' mot sorlon des regues ki vos poloz riwaitî ouy come flotchreces, mins ki ni l' estént nén dvinltins.

2°)

Po scoler/escoler, come Djan Haust, dji so cåzu seur ki çoula vént direk di l' ancyin francès. Pår ki c' e-st on mot k' a-st a vey avou des reyalités sincieuses wice ki l' francès a todi yeu ene grande influwince. Si escoler sereut ene fôme rfrancijheye di scoler, adon pocwè a-st on scolî et studyî? Po studiant, minme si l' cogne li pus lådje oyowe est étudiant (studiant [E1,R13]; studjant [E1]; ètudiant [C1,C9,E1,E34]; ètudjant [E1), on pout rfonde studiant gråce a sacwants disfondowes (minme paskeye po "basti"), mins cial, i gn a nole disfondowe foû rfondou.

Probåbumint ki des siekes et des rassiekes did cial on djheut : "sperer" et nén "sperer", "were" et nén "guere", avant l' rifrancijhaedje. Mins ci n' est nén ene flotche.

Dispoy li latén *exquartere, on divreut ratinde scwårter ou schårter, come excutere et scheure, mins c' est bén ecårter k' on dit.

Motoit k' å Moyinådje on djheut tchamea, mins li rfondaedje a bén ratnou chamo.

Tos les calcaedjes et rfrancijhaedjes si sont nén des ereurs podbon. Ci sereut forwalnijhî ki d' tuzer l' contråve

Alez dabôrd, ci n' est nén paski on mot a stî emantchî sorlon des regues ki n' sont nén dås nosses kel fåt ridjårber a tot côp bon a nosse shonnance.

Ki çoula vis våye bén

Lucyin (copinercontribouwaedjes)

Merci po totes ces idêyes la. On l' pôrè rmete sol tåve a on raploû di rfondeus... si on arive a ndè fé onk...

Dji rmete "coehisté" inte åtchetes sol DTW.

Lucyin (copinercontribouwaedjes)

Al difén, avou l' etkete {{virfon}} permete k' eployî l' mot : ki n’ est pus (waire) eployeye.

Répondre à « Rifondaedje wårni/gårni, coeyisté& scoler/escoler »