Etimolodjeye

candjî

Tayon-bodje latén « mori » (minme sinse) çou ki dene on mot avou l’ cawete d’ infinitif « -i » des viebes.

Prononçaedje

candjî
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) mour
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) moroz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) morans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) mournut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) mourrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) moreu
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) moure
pårt. erirece (dj’ a, vos av) morou

mori

  1. (v. sins coplemint) fini s’ veye, tot djåzant d’ ene djin, d’ ene biesse foirt respectêye pa s' mwaisse (tchivå, moxhe al låme).
    • A ! pôve harbouya ! fåt i k’ i moure di tot çoula tchanson «Harbouya» (fråze rifondowe).
    • On sait bén k' tot doet mori on djoû u l' ôte, mins l' pus tård possibe cwand on-z a fwait s' dag Jacques Lebois (fråze rifondowe).
    • Li ci k' a del saedje e s' corti ni pout mori.
    • Mi mame mora ki dj’ esteu co tot ptit Jean-Marie Lecomte (fråze rifondowe).
    • Lu, el ci k' ît ståré so l' paxhi, el sôdård ki moreut, c' esteut on Boche Willy Bal (fråze rifondowe).
  2. (v. sins coplemint) souwer, tot djåzant d’ ene plante, d’ ene coxhe.
    • Dj’ a m’ rôzî ki mourt.
    • Si dj’ esteu li bele pitite rôze,
      K’ e moes d’ may vos loukîz flori,
      Dj’ vôreu so vosse coirsulet rôze,
      Mori Martin Lejeune, "Djône amour" imité d’Adolphe Hardy, guitare (fråze rifondowe).
  3. (v. sins coplemint) ni pus esse sintou, tot djåzant d’ on mimbe.
    • Dj’ a l’ bresse ki mourt.
  4. (v. sins coplemint) disparexhe, fini, esse rovyî (tot djåzant d’ ene sacwè).
  5. Modele:ncnd awè foirt håsse di, dins l’ ratourneure : # mori d' eveye (di, après)

Ratourneures

candjî
  1. mori di fwin
  2. mori di s' bele moirt
  3. esse po mori esse vî. Asteure k' on-z est po mori, on n' a pus a royi, a s' ragranci Auguste Laloux (fråze rifondowe). On dit eto : sinte li sapén, fé ses pakets, rashonner. F. "être sur le point de mourir".


Notule d’ uzaedje

candjî

Ås erî-tins, « mori » si codjowe avou l’ aidant viebe « aveur »; li pårticipe erirece, c' est «morou». Li viebe mostere ene accion (passaedje del veye al moirt).

Il a morou tot djonne.
Dj’ åreu bén morou d’ fwin ! (a ratinde ki t’ m’ apoites li marinde)

« moirt », c' est èn addjectif, nén on pårticipe erirece; si s' pout i eployî avou l’ viebe « esse ». I mostere èn estat (estance d' ene sakî ki n' vike pus).

Neni, i n’ vike pus, il est moirt.
Asteure ki les deus parints sont moirts, i fåt bén k’ i tire si plan tot seu.

Insi, li ratournaedje do francès « il est mort » est dobe :

Il a morou (ayir, do magnant må)

si on djåze di l’ accion

Il est moirt (et ramoirt)

si on cåze del sitouwåcion

Parintaedje

candjî

Mots d’ aplacaedje

candjî

fé mori

Sinonimeyes (?)

candjî

Rilomêye do mot

candjî

Li mot dins on tite di live, di gazete, di soce, di marke

Ortografeyes

candjî
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

candjî
fini s’ veye, tot djåzant d’ ene djin

Waitîz eto

candjî

  Lijhoz l’ årtike moirt so Wikipedia